Yirmi Dört Saatlik Döngü: Sirkadiyen

Sirkadiyen terimi “yaklaşık bir gün” anlamına gelen Latince “circa diem” ifadesinden gelir. Organ düzeyinde sirkadiyen ritimlerin düzenlenmesinden sorumlu olan SCN, organların senkronizasyonun başkahramanıdır. Suprakiazmatik çekirdeğin biyolojik ritmi düzenlemesindeki en önemli dış (ekzojen) kaynaktan biri “ışık’’ etkenidir. Retinaya ışık geldiğinde bu bilgi suprakiazmatik çekirdek boyunca aktarılır ve kişinin günlük ritimleri doğadaki yirmi dört saatlik döngüye uyum sağlar.

Sirkadiyen ritimler ise vücudun 24 saatlik bir süre boyunca çeşitli noktalarında fiziksel, zihinsel ve davranışsal değişikliklerdir. Bu doğal süreç ışığa ve karanlığa duyarlıdır. Bu ritimler hayvanlar, bitkiler ve mikroplar dâhil çoğu canlıyı etkilemektedir. Sirkadiyen ritimler tüm organizma türlerinde mevcuttur. Örneğin çiçeklerin doğru zamanda açılıp kapanmasına yardımcı olurlar ve gece olduğunda hayvanlarının barınaklarını terk etmelerini engellerler.

Sirkadiyen ritimler, beyinde bulunan bir biyolojik saat olan; temel işlevleri ve süreçleri gerçekleştirmek için arka planda çalışan 24 saatlik döngülerdir. Sirkadiyen, uyumak veya yemek yemek gibi belirli bir aralık gerektiren olaylarda vücudumuzdaki gereksinimlerin zamanlamasını düzenler.

Yirmi dört saatlik aydınlık-karanlık döngüsü, çoğu türün davranış ve/veya fizyolojisindeki ritmik değişiklikleri yönetir. Araştırmalar bu değişikliklerin omurgalılarda var olan, suprakiazmatik çekirdekler adı verilen, beynin iki bölgesinde bulunan biyolojik bir saat tarafından yönetildiğini göstermiştir.

Vücudumuzdaki doğal faktörler sirkadiyen ritimler üretir. Spesifik olarak beynin hipotalamus adı verilen kısmında yer alan suprakiazmatik çekirdekte (SCN) bulunur. Günün farklı saatlerinde SCN'deki saat genleri, vücuttaki aktiviteyi düzenlemek için sinyaller gönderir. Bu nedenle sirkadiyen ritimler gece ve gündüzle yakından bağlantılıdır. Egzersiz, sosyal aktivite ve sıcaklık gibi diğer ipuçları iç saati etkileyebilirken sirkadiyen ritimler üzerindeki en güçlü etki ışıktır.

Biyolojik ritimlerin bozulması organizmanın sağlığına ve refahına zarar verir. Biyolojik saatiniz gece-gündüz döngüsüne uygun olmadığında sorunlar ortaya çıkar. Bu tür anormallikler obezite, diyabet, kolesterol, depresyon, uyku bozuklukları, bipolar bozukluk gibi psikiyatrik hastalık riski ve nörodejeneratif sağlık durumlarıyla ilişkilendirilmiştir.

İnsanlarda sirkadiyen ritimler zihinsel ve fiziksel sistemleri birçok vücut sürecini kontrol eder. Örneğin, sindirim sisteminiz, zamanında yemek yemenizi sağlamak için öğünlerin tipik zamanlamasına uyacak şekilde proteinler üretir ve endokrin sistemi, gün içindeki enerji harcamalarınızı karşılayacak şekilde hormonları düzenler.

Sirkadiyen ritimler vücutta uyanıklık, uyku hali, iştah ve vücut sıcaklığı dahil olmak üzere birçok süreci belirler. Vücudun iç saati doğal olarak gece-gündüz döngüsüyle uyumludur. Sirkadiyen ritimler seyahat, iş veya altta yatan herhangi bir sorun nedeniyle bozulabilir. Ritim bozulduğunda vücudun sistemleri ideal şekilde çalışmaz. Uyku-uyanıklık sirkadiyen ritminin bozulması ciddi uyku sorunlarına yol açabilir. Vücudun iç saatinden gelen uygun sinyaller olmadan kişi uykuya dalmakta zorluk yaşayabilir, gece boyunca daha sık uyanabilir veya sabaha kadar gerektiği gibi uyuyamayabilir.

Tutarlı bir uyku programı düzenleyerek, ışığa maruz kalarak ve günlük egzersiz yaparak sağlıklı bir sirkadiyen ritim korunabilir. Düzgün bir şekilde ayarlandığında sirkadiyen ritim tutarlı ve onarıcı uykuyu destekleyebilir.