Yerebatan Sarnıcı: İstanbul'un Yeraltı Su Sarayı

İstanbul, tarihi ve coğrafi özellikleri nedeniyle içerisinde bolca su kanalı barındıran bir şehirdir. İki büyük su kaynağı olan boğazı ve Marmara Denizi sayesinde tarih boyunca birçok su kanalı ve su deposuna ev sahipliği yapmıştır. Ayrıca şehirdeki yükselti farkları da su kanallarının işlevlerine önemli katkılar sunmaktadır.

İngilizce'de "Basilica Cistern" olarak bilinen Yerebatan Sarnıcı, 6. yüzyılda Bizans İmparatoru I. Justinianus döneminde inşa edilmiştir. Konstantinopolis Büyük Sarayı ve Ayasofya'yı da içeren daha büyük kompleksin bir parçası olarak inşa edilen sarnıç, şehrin su ihtiyacının karşılanması için hayati bir öneme sahipti.

İstanbul'un su kanalları arasında en önemlilerinden biri, Bizans İmparatoru I. Justinianus tarafından 6. yüzyılda inşa edilen Valens Su Yolu'dur. Bu kanal, kaynağını şehirdeki ormanlık alandan alır ve şehrin su ihtiyacını karşılamak için kullanılırdı. 

Bunun yanı sıra, Osmanlı İmparatorluğu döneminde inşa edilen ve bugün de hala kullanılan Kırkçeşme Su Kanalı, şehirdeki su temini karşılaması için önemlidir. Bu su kanalı, İstanbul Boğazı'nın kuzeyinde, Rumeli Hisarı hizasında yer alır. 

Yerebatan Sarnıcı İstanbul'un en çok bilinen tarihi su depolarından birisidir. Bizans İmparatoru I. Justinianus’un sarnıcı inşa ettirdiği dönemde İstanbul’un (Konstantinopolis) ziyaretçisi hızla artıyordu ve şehrin su temini için su kanalları inşa edilmesi gerekiyordu. Bu ihtiyaç doğrultusunda Valens Su Yolu’nun yanında Yerebatan Sarnıcı da su kaynağı sağlamıştı. Sarnıç, İstanbul'un yer altı su kanallarından biri olan Valens Su Yolu'ndan beslenmiş ve günümüze kadar gelmeyi başarmıştır.

Yerebatan Sarnıcı İstanbul'un tarihi yarımadasında, Sultanahmet Meydanı'nın hemen altında yer alır. Toprak zemin kazılarak yerin altına inşa edilmiştir. Sarnıç, toplamda 9.800 metrekarelik bir alanı kaplamaktadır. Aynı zamanda kaynaklarda sarnıcın 80.000 metreküp su tutma kapasitesine sahip olduğu belirtilmiştir. Sarnıcın sütunlarına suyu tutması için özel bir su yalıtımı yapılmıştır.

Yerebatan Sarnıcı'nın en çarpıcı özelliği ziyaretçilerine adeta taş sütunlardan oluşan bir orman görünümü vermesidir. Toplam 336 adet olan bu sağlam sütunlar çeşitli antik yapılardan alınmış olmasından dolayı farklı tarzlara sahiptir. Bunlar arasında en ünlüsü, büyüleyici heykel Medusa başlarının kaide görevi gördüğü Medusa sütunlarıdır.

Yerebatan Sarnıcı'nın en ilgi çekici özelliklerinden bir diğeri de, kuzeybatı köşesinde yer alan "tavuk gözü sütunu” dur. Ziyaretçiler, sütundaki akustik sayesinde yakınında duran birinin fısıltısının kavisli tavan boyunca ilerleyerek karşı tarafa iletildiğini tecrübe edebilirler.

Osmanlı İmparatorluğu döneminde Yerebatan Sarnıcı farklı amaçlarla kullanılmış, depo ve çamaşırhane görevi görmüştür. Zaman içerisinde ise bir turistik mekân halini almış, gerek yerli gerekse yabancı turistler tarafından yoğun ilgi görmüştür.

Mimari tasarımı ve zengin tarihi mirasıyla Yerebatan Sarnıcı, İstanbul'un görkemli geçmişinin önemli sembollerinden biri olmaya devam etmektedir. Bir su deposu olmanın ötesinde sarnıç çok sayıda sanat, edebiyat ve film eserine ilham vermiş; ikonik bir kültürel mekân olarak ününü korumaya devam etmiştir.