Yeraltı Demiryolu: Kölelerin Özgürlüğüne Adanmış Bir Örgüt

Yeraltı Demiryolu, Amerika Birleşik Devletleri’nin güneyinden kaçan köleleştirilmiş insanlara barınak ve yardım sunan, beyazların yanı sıra Afrikalı Amerikalılardan oluşan bir ağdı. Birkaç farklı gizli çabanın birleşimi olarak gelişti. Varoluşunun kesin tarihleri bilinmemekle birlikte 18. yüzyılın sonlarından İç Savaş’a (1861-1865) kadar faaliyet gösterdi. Bu noktada çabaları daha az gizli bir şekilde Amerika Birleşik Devletleri’nden ayrıldığını ilan eden 11 güney eyaletinin oluşturduğu Konfederasyonu baltalamaya devam etti.

Mevcut Hristiyan mezheplerinden ve tarikatlarından memnun olmayanlar tarafından 17. yüzyıl ortalarında İngiltere’nin kuzeybatısında ortaya çıkmış bir mezhep olan Kuveykırlar, ABD’de kaçan köleleştirilmiş insanlara aktif olarak yardım eden ilk organize grup olarak kabul edilmektedir. George Washington 1786’da Kuveykırlar’ın köleleştirilmiş işçileri “özgürleştirmeye” çalıştığından şikâyet etmektedir.

1800’lerin başında kölelik karşıtı Kuveykır Isaac T. Hopper, Philadelphia’da köleleştirilmiş kaçak insanlara yardım eden bir ağ kurdu. Aynı zamanda Kuzey Carolina’daki Kuveykırlar, kaçaklar için yollar ve barınakların temelini atan kölelik karşıtı gruplar kurdu. 1816’da kurulan Afrika Metodist Piskoposluk Kilisesi, kaçak köleleştirilmiş insanlara yardım eden bir başka dini gruptu.

Yeraltı Demiryolu tabiri ilk kez, 1831’de köle Tice Davids’in Kentucky’den Ohio’ya kaçması ve sahibinin, Davids’in özgürlüğüne kavuşmasına yardım eden “yeraltı demiryolu” adlı bir örgütün var olduğunu söylemesiyle ve bununla suçlamasıyla gündeme geldi.

1835’te New York’ta ve 1838’de Philadelphia’da kaçan köleleri ödül avcılarından korumak için oluşturulan Teyakkuz Komiteleri, kısa sürede bu insanlara rehberlik etmek için faaliyetlerini genişletti. 1840’lara gelindiğinde Yeraltı Demiryolu terimi Amerikan yerel dilinin bir parçası haline geldi.

Yeraltı Demiryolu’nun yardım ettiği köleleştirilmiş insanların çoğu Kentucky, Virginia ve Maryland gibi sınır eyaletlerinden kaçtı. Güneyde çıkarılan 1793 tarihli Kaçak Köle Yasası, kaçan köleleri yakalamayı kazançlı bir iş haline getirdi ve onlar için güneyde saklanacak yer bırakmadı. Kaçak köleler, daha kuzeydeki belirli noktalara ulaşana kadar genellikle kendi başlarına kalıyorlardı.

Kaçak kölelere “kondüktör” adı verilen kişiler rehberlik ediyordu. Saklanma yerleri arasında özel evler, kiliseler ve okul binaları vardı. Bunlara “istasyonlar”, “güvenli evler” ve “depolar” adı verildi. Bunları işleten kişilere ise “istasyon şefleri” deniyordu.

Batıya Ohio üzerinden Indiana ve Iowa’ya uzanan çok kullanılan birçok rota vardı. Kimi köleler ise Pennsylvania üzerinden kuzeye, New England’a veya Detroit üzerinden Kanada’ya doğru yola çıkıyorlardı.

Kaçakların çoğunun Kanada’ya yönelmesinin nedeni çıkarılan Kaçak Köle Yasaları’ydı. 1793’te kabul edilen ilk yasa yerel yönetimlere, kaçan köleleştirilmiş insanları tutuklayıp özgür devletlerin sınırları içinden geldikleri noktaya geri göndermelerine ve kaçaklara yardım eden herkesi cezalandırmalarına izin veriyordu. Bazı Kuzey eyaletleri, 1842’de Yüksek Mahkeme tarafından iptal edilen Kişisel Özgürlük Yasası’yla bu sorunla mücadele etmeye çalıştı.

1850 tarihli Kaçak Köle Yasası, güney eyaletleri tarafından yeterince uygulanmadığı düşünülen önceki yasayı güçlendirmek için tasarlandı. Bu güncelleme, daha sert cezalar öngördü ve köleleştirilmiş kişilerin sahiplerinin elini güçlendirdi. Kaçan bir kişi için kuzey eyaletleri hala bir risk olarak görülüyordu.

Bu arada Kanada siyah insanlara istedikleri yerde yaşama, jürilerde yer alma, kamu görevine aday olma ve daha fazlasını yapma özgürlüğü sundu. Yine de iade çabaları büyük ölçüde başarısız oldu. Bazı Yeraltı Demiryolu operatörleri Kanada’ya yerleşti ve gelen kaçakların yerleşmesine yardımcı olmak için çalıştı.

Harriet Tubman, Yeraltı Demiryolu’nun en ünlü şefiydi. Araminta Ross adında köleleştirilmiş bir kadın olarak doğdu, 1849’da iki erkek kardeşiyle birlikte Maryland’deki bir plantasyondan kaçtıktan sonra Harriet adını aldı. Birkaç hafta sonra yakalanıp geri getirildiler ancak Tubman kısa bir süre sonra tekrar kendi başına ayrıldı ve Pensilvanya’ya doğru yola çıktı.

Tubman daha sonra aile üyelerini ve diğerlerini kurtarmak için birkaç kez plantasyona döndü. Üçüncü yolculuğunda kocasını kurtarmaya çalıştı ama kocası yeniden evlenmişti ve ayrılmayı reddetti. Perişan haldeki Tubman, Yeraltı Demiryolu’na katıldı ve diğer kaçan köleleri Maryland’e yönlendirmeye başladı. Tubman, Amerika Birleşik Devletleri’nin onlara iyi davranacağına güvenmediğinden kaçan grupları, düzenli olarak Kanada’ya götürdü.

Eski kölelerden ünlü yazar Frederick Douglass da Yeraltı Demiryolu’nun üyelerinden biriydi. Kaçakları Rochester, New York’taki evinde saklayarak 400 kaçak kölenin Kanada’ya gitmesine yardım etti. Eski kaçak Rahip Jermain Loguen de 1.500 kaçak kişinin kuzeye gitmesine yardımcı oldu.

Kaçak kölelerden biri olan tüccar Robert Purvis, 1838’de Philadelphia’da Teyakkuz Komitesi’ni kurdu. New York City’de yaşayan kaçak Louis Napolyon’un ölüm belgesinde belirtilen mesleği “Yeraltı Demiryolu Ajanı” idi. Rıhtımlarda ve tren istasyonlarında bulduğu kaçaklara rehberlik eden önemli bir figürdü.

Yeraltı Demiryolu operatörlerinin çoğu sıradan insanlar, çiftçiler ve işletme sahiplerinin yanı sıra bakanlardı. İki kez başkanlığa aday olan milyoner Gerrit Smith gibi bazı zengin insanlar da işin içindeydi. 1841’de Smith, Kentucky’den köleleştirilmiş insanlardan oluşan bir ailenin tamamını satın aldı ve onları serbest bıraktı.

Yeraltı Demiryolu, İç Savaş sırasında 1863 civarında faaliyetlerini durdurdu. Çalışmaları, Birliğin Konfederasyona karşı çabalarının bir parçası olarak yer üstüne çıktı.

Yakın dönem içinde ön plana çıkan siyahi yazar Colson Whitehead’in 2016 yılında yayımlanmış ve oldukça ses getirmiş olan Yeraltı Demiryolu adlı romanı siyahi Amerikalıların karanlık Güney’den özgürlüğe kaçış mücadelelerini anlatmaktadır.