Yakın Tarihin Kara Lekesi: Srebrenitsa

Yugoslayva dağıldıktan sonra eski topraklarında yedi tane devlet doğdu: Hırvatistan, Sırbistan, Kosova, Bosna-Hersek, Slovenya, Makedonya ve Karadağ. 1992 yılında Yugoslavya’nın düşmesiyle Sırplar Yugoslav halklarına katliam uygulamaya başladı. Bunun üzerine Birleşmiş Milletler bölgede altı bölgeyi “güvenli bölge’’ ilan etti: Goradze, Tuzla, Saraybosna, Zepa, Srebrenitsa ve Bihaç. Güvenli bölge ilanından sonra Srebrenitsa'nın nüfusu yirmi dört binden altmış bine yükseldi.

Srebrenitsa katliamı, Yugoslavya İç Savaşı’nda Sırp ordusunun Srebrenitsa’ya karşı gerçekleştirdiği 95 Kriyava harekâtı ve sonrasında yaşanan katliamdır. 11 Temmuz 1995 tarihinde Sırplar, Birleşmiş Milletler’in koruması altındaki altı bölgeden biri olan, tarafsız Srebrenitsa’ya girdi ve girdiği gibi en az 8372 insan ağır donanımlı Sırp ordusu tarafından Ratko Mladiç komutasında katledilmiştir.

11 Temmuz 1995’te Srebrenitsa’da bir okulun öğretmenler odasında General Ratko Mladiç, sivil halkı temsilen bir öğretmen ve Birleşmiş Milletler adına Hollandalı Karremas müzakerelerine devam ediyorlardı. General halkı temsilen orada bulunan öğretmene silahların teslim edilmesi gerektiğini söyledi ve teslim edenlere bir şey olmayacağı sözünü verdi. Bu konuşmalar yapılırken Birleşmiş Milletler adına orada bulunan komutandan hiç ses çıkmadı. Toplantı sonrasında Karremans, Boşnakların alkışları arasında halka, Birleşmiş Milletler korumasında olduklarını yineledi.

Mladiç şehre inip Sırp televizyonu kameralarına “Şu anda 11 Temmuz 1995, Sırp Srebrenitsa’sındayız. Tam da kutsal gününün arifesinde bu kasabayı Sırp milletine armağan ediyoruz. Türklere olan isyanın anısına, Müslümanlardan intikam alma vakti geldi.’’ demecini verdi. Mladiç’in bu sözlerinden sonra Sırp askerleri Boşnaklara korkmamaları gerektiğini, otobüslerle tahliye edileceklerini bildirdi ve onları otobüslere çağırdılar. Öldürüleceklerinin farkına varan birçok insan dağlık ve ağaçlık alanlara kaçmaya başladı. Bunu fark eden askerler dağlık alana kaçan insanlara, diğer insanların ve kameranın önünde ateş açmaya başladı. Kamera görüntülerine yansıyan bir olayda yakaladıkları Boşnaklardan birine “Silahlı mısın?’’ diye sordular. “Hayır, sivilim.’’ cevabına “Korkuyor musun?’’ diye soruldu. Boşnak’ın cevabı ise “Neden korkmayayım?’’ oldu.

Sırplar dağlara kaçan genç Boşnakları kaçtıkları yerlerden çıkarmak için babalarını kullandılar. Babalar oğullarına Sırpların onlara bir şey yapmayacaklarını, çıkıp yanlarına gelmelerini söylüyordu. Ortaya çıkan çocuklar babalarının önünde öldürüldüler. Katledilen insanlar kamyonlarla Boşnak gençlere taşıtıldı, dağlara kaçan on beş bin Boşnak için Sırplar dağlara tanklarla atış yaptılar. Dağlara yerleştirilen keskin nişancılar Boşnakları tek tek katletti. Bu katliama Sırp Özel Kuvvetleri “akrepler” de dâhil oldu. Bu süreçte Birleşmiş Milletler’in yaptığı sadece iki F16’yı kent üzerinde uçurmak oldu. Daha öncesinde alandan çektikleri barış gücü de olaylara müdahale etmedi.

Sırplar, 15-70 yaş arası erkekleri savaş suçları gerekçesiyle sorgulamak için ayırdılar. Otobüslere bindirilen kadınlar Tuzla’da Sırp askerlerinin vicdanına bırakıldı. Binlerce Boşnak Sırpların saldırılarıyla Potaçari’de bulunan Birleşmiş Milletler Barış gücü karargahına sığınmıştı. Sırpların karargâhı sarması ve Birleşmiş Milletler’in alandan çekilmesiyle barış gücüne sığınan insanlar Sırplara bırakıldı. Beş günde tam 8372 Boşnak katledildi.

Birlemiş Milletler barış gücü alandan ayrılırken Mladiç, Karremans’a hediyesini verdi. Boşnaklar, Sırplar tarafından parçalara ayrıldı ve sayısı altmıştan fazla olan toplu mezarlara atıldı. Kimlik tespiti yapılamaması için askerler cesetleri parçaladılar ve krematoryumlarda yaktılar. Bunun yüzünden yıllarca bulunamayan insanlar oldu. Kimlik tespitleri günümüzde halen devam etmektedir.

11 Temmuz 1995 yılında kayıtlara geçen Srebrenitsa katliamı İkinci Dünya Savaşından sonra en büyük etnik kıyım olarak kayıtlara geçti. Bu soykırım İkinci Dünya Savaşından sonra Avrupa topraklarında işlenmiş olan en ağır savaş suçu olarak kabul edilmektedir. Öyle ki soykırımdan sonra Müslümanlar bölgede azınlık durumuna düşmüşlerdir.

Srebrenitsa Katliamının Sembolü Mavi Kelebekler

Sırplar toplu mezarların bulunmaması için mezarları uzak yerlere kazdılar. Dahası uydu resimlerinde manyetik arama yapılamaması için mezarlara metal parçalar bıraktılar.

Toplu mezarların toprağı beslemesi sonucu bulundukları bölgelerde "artemis" çiçekleri çıkmaya başladı. Bu çiçeklerle beraber onlarla beslenen mavi kelebekler ortaya çıktı. Halkın dikkatini çekmesiyle araştırmalar başladı ve toplu mezarlar bulundu.

Uluslararası Adalet Divanı 2007 yılındaki kararında, Eski Yugoslavya’da olanları “soykırım’’ olarak adlandırdı. Ratko Mladiç, Eski Yugoslavya Uluslararasi Ceza Mahkemesi’nde (ICTY) görülen davada müebbet hapis aldı. Lahey Adalet Divanı gerçekleşen olayı soykırım olarak adlandırdı yalnız Sırbistan’ı bununla sorumlu tutmadı. 27 Haziran 2017 yılında Hollanda Mahkemesi, bölgede Birleşmiş Milletler adına bulunan Hollandalıların hatalı ve yasa dışı hareket ettiklerini ve kısmen hatalı olduklarına hükmetti.

Aliya Izzetbegoviç’in dediği gibi: "Soykırımı unutmayın, çünkü unutulan soykırım tekrarlanır."