Vatikan Gizli Arşivleri

Vatikan Şehir Devleti, İtalya’nın Roma kentinde bulunan Hıristiyanlık dini Katolik mezhebinin yönetiminde olan bağımsız bir ülkedir. 1929 yılında İtalya Devleti ile Kilise arasında yapılan Laterano Antlaşması ile İtalya hükümeti, Vatikan’ın egemenliğini resmen onaylamıştır. Aynı zamanda Papa’nın bağımsızlığını güvence altına alıp ona birçok imtiyaz sağlamıştır. Roma resmen Katolik mezhebinin merkezi olarak kabul edilmiştir. Mutlak monarşiyle Aziz Sandalye (Papalık) tarafından yönetilen Vatikan; dini, tarihi, siyasi ve kültürel açıdan büyük öneme sahip coğrafyalardan biridir.

Vatikan’ı mühim kılan en kritik unsurlardan biri de şehirde bulunan Vatikan Gizli Arşivleri’dir. Arşivin kökeni 1612 yılında Papa V. Paulus'un kurduğu bir vakfa dayanmaktadır. Bu kuruluş Papa’nın papalık belgelerinin ve tarihi kayıtların muhafaza edilmesi amacıyla tesis edilmiştir. Bu şekilde asırlarca süregelen arşiv geleneği günümüzde Vatikan’da hala devam etmektedir. Vatikan Gizli Arşivleri’nin sahibi makamda bulunan mevcut Papa’dır. İsminde bulunan “Gizli” ibaresi günümüzdeki anlamıyla kullanılmamıştır. Buradaki anlamı, arşivin Kutsal Makam’ın kişisel mülkiyeti olduğunu, özel bir yere sahip olduğunu ve bulunan belgelerin kadim olduğunu ifade eder. Zaten “gizli” kelimesi Latince “özel” ya da “kişisel” manasına gelen “secterum” kelimesinden türemiştir.

Sekizinci yüzyıldan günümüze kadar uzanan parşömenler, kodeksler, haritalar, baskılar, kitaplar, belgeler ve çeşitli yazışmalardan oluşan Vatikan Gizli Arşivleri’nde toplam ne kadar doküman bulunduğu tam olarak bilinmemektedir. Kaç belge bulunduğuna dair sayının saptanamamış olması sadece çok fazla belgenin bulunmasından değil, aynı zamanda birtakım belgelerin özel odalarda saklanması ve bu belgelerin sayıları hakkında nicel bilginin bulunmamasından dolayıdır. Titiz bir kategorizasyonla arşivlenen belgeler, Papa'nın özel arşivleri, mahkeme kayıtları ve diplomatik yazışmalar gibi konu alanlarına ayrılmıştır. Her bir bölüm, papaların, âlimlerin, azizlerin ve önde gelen tarihi şahsiyetlerin yaşamları ve eserleri hakkında bilgiler sunmaktadır. Örneğin Galileo Galilei’nin duruşma kayıtları, Martin Luther’e gelen aforoz mektupları, Kraliçe Elizabeth’in mektupları, Michelangelo Buonarroti ve Papalar arasında geçen mektuplar, Haçlı Seferlerini çevreleyen diplomatik yazışmalar, Kral VIII. Henry'nin Aragonlu Catherine ile evliliğinin feshi talebi (Bu belge, İngiltere'nin Roma Katolik Kilisesi'nden kopuşunun tarihinde önemli bir rol oynamaktadır.) ve bunun gibi daha fazla meselenin Vatikan Gizli Arşivleri bünyesinde kayda değer belgeleri mevcuttur.

On yedinci yüzyılda Arşiv, Papa V. Paul’un talimatları doğrultusunda çok sınırlı erişimli de olsa araştırmacıların kullanımına sunulmuştu. Bu sınırlı erişim izni henüz yabancılar için verilmemişti. Arşivin kapasitesi araştırmacılar için adeta bir hazine mahiyetindedir. Vatikan Gizli Arşivleri’nde bulunan materyaller; tarih, uluslararası ilişkiler, sanat tarihi, siyasi tarih ve teoloji başta olmak üzere birçok araştırma alanı için ehemmiyetli bir kaynak deposudur. 1878 yılında Papalık görevini icra eden III. Leo kendinden önceki Papalar gibi despot bir yönetim tarzından ziyade yapıcı ve çözüm odaklı bir anlayış içinde devleti idare etmiştir. Aynı zamanda Papa III. Leo kutsal kitabı yorumlama çalışmalarına ve bilimsel araştırmalara oldukça önem veren bir kişidir. Hatta 1893 yılında İncil’i yorumlarken Katoliklerin izlemesi gereken yolları, yöntemleri ve benimsemesi gereken ilkeleri anlatan “Providentissimus Deus” adlı bir kitap yazmıştır. Bu tarz fenni ve ilmi çalışmalara önem vermesinden dolayıdır ki 1881 yılında mevcut arşivi araştırmacıların kullanımına açmıştı. Vatikan Gizli Arşivleri artık kısıtlı bir arşiv deposu olmaktan çıkıp içerisinde barındırdığı bilgilerin geniş kitlelere ulaşacağı dev bir kütüphane olma yolunda önemli bir başlangıç yapmıştı. Arşivlerin araştırmacılara açılmasından sonra birçok akademisyen ve düşünür çalışmaları için burayı ziyaret etmişti. Geçmişten günümüze kadar araştırmalar için yapılan ziyaret sirkülasyonları ise hala devam etmektedir. Ancak bazı hassas materyallerin bulunmasından ötürü birtakım belgelere olan erişim kısıtlaması hala devam etmektedir.

Vatikan Gizli Arşivleri, kökleri yüzyıllara dayanan kilise bilgisinin korunması, bilimsel araştırma ve tarihsel anlayış için mühim bir olanak sağlamaktadır. 2010 yılında başlatılan belgelerin dijitalleştirilmesi çalışmaları günümüzde hala devam etmektedir. Bu durumda belgeler daha korunaklı olacak ve dünya çapındaki araştırmacılar için daha erişilebilir hale gelecektir. Vatikan Gizli Arşivleri, bu tarihi kaynaklara erişim imkânı sunarak tarihi mirasın korunması ve yaygınlaştırılmasına katkıda bulunmakta, geçmişin ve bunun günümüz üzerindeki etkisinin daha derinlemesine idrak edilmesini teşvik etmektedir.