Tohumlarla Oynanan Oyun: Mangala

Satrancın atası olan mangala farklı bölgelerde farklı isimlerle fakat benzer şekillerde oynanmaktadır. Literatürde yapılan araştırmalardan yola çıkarak oyunun bir Türk zeka oyunu olduğunu ve Türkler eliyle dünyaya yayıldığını söyleyebiliriz. Avrupalılar bu oyunu 17.yy’da Osmanlı topraklarında oynamış ve buradan da dünyaya yayılmıştır. Satrançla benzerliklerinden dolayı satrancın da Türk oyunu olduğunu söyleyenler mevcuttur. Mangala nerede ve ne zaman ortaya çıkmış olursa olsun, genellikle seyahatle ve tarımla ilişkilendirilmiştir.

Mangala (Mancala) kelimesi, “transfer” veya “hareket” anlamına gelen Arapça "n-q-l" kökünden gelir. Bu iki oyunculu oyunda, rakipler sırayla paralel sıralar halinde dizilmiş çukurlar veya çöküntüler arasında jetonları hareket ettirirler. Oyun hangi kültürde oynanırsa oynansın, jetonlar gerçekte ne olduklarına bakılmaksızın genellikle "tohum" olarak ve bir çukurdan diğerine hareket ettirilmeleri ise genellikle "ekim" olarak adlandırılır. Bu da oyunun kökeninin ne olabileceğine dair ipuçları veriyor: insanlık tarihinin çok eskilerine uzanan bir eylemin uyarlanmış ve ritüelleştirilmiş bir taklidi olan toprağa tohum ekmek.

Genel olarak oyunda amaç rakibinizden daha fazla tohum kazanmaktır. Çoğu versiyonda oyuncular kazandıkları tohumları diğerlerinden ayrı, genellikle "ev" olarak bilinen ve rakipten korunan daha büyük bir çukurda toplar; diğer versiyonlarda ise her oyuncu ele geçirdiği tohumları oyun tahtasının dışına taşır. Genellikle oyuncular sırayla oynar, ancak bazı mangalalar eşzamanlı oyun turları içerir, bu da rakiplerini geride bırakacak kadar çevik zihinlere ve parmaklara sahip olanlara avantaj sağlar.

Mangala oynamayı bilmiyorsanız hatta adını dahi ilk defa duyuyorsanız sorun değil, hemen anlatalım: 

Oyun, iki kişi ile oynanır. Oyun tahtası üzerinde karşılıklı 6’şar adet olmak üzere 12 küçük kuyu ve her oyuncunun taşlarını toplayacağı birer büyük hazine bulunmaktadır ve toplam 48 tane taş vardır. Oyuncular 48 taşı her bir kuyuya 4’er adet olmak üzere dağıtırlar. Oyunda her oyuncunun önünde bulunan yan yana 6 küçük kuyu, o oyuncunun bölgesidir. Karşısında bulunan 6 küçük kuyu rakibinin bölgesidir. Oyuncular hazinelerinde en fazla taşı biriktirmeye çalışırlar. Oyun sonunda en çok taşı toplayan oyuncu oyun setini kazanmış olur. Oyuna kura ile başlanır. Tabii ki bu kadar basit değil. Oyunda 4 temel kural bulunmaktadır:

1. TEMEL KURAL: Kura neticesinde başlama hakkı kazanan oyuncu kendi bölgesinde bulunan istediği kuyudan 4 adet taşı alır. Bir adet taşı aldığı kuyuya bırakıp saatin tersi yönünde, yani sağa doğru her bir kuyuya birer adet taş bırakarak elindeki taşlar bitene kadar dağıtır. Elindeki son taş hazinesine denk gelirse, oyuncu tekrar oynama hakkına sahip olur. Oyuncunun kuyusunda tek taş varsa, sırası geldiğinde bu taşı sağındaki kuyuya taşıyabilir. Hamle sırası rakibine geçer. Her seferinde oyuncunun elinde kalan son taş oyunun kaderini belirler.

2. TEMEL KURAL: Hamle sırası gelen oyuncu kendi kuyusundan aldığı taşları dağıtırken elinde taş kaldıysa, rakibinin bölgesindeki kuyulara da taş bırakmaya devam eder. Oyuncunun elindeki son taş, rakibinin bölgesinde denk geldiği kuyudaki taşların sayısını çift sayı yaparsa (2, 4, 6, 8 gibi) oyuncu bu kuyuda yer alan tüm taşların sahibi olur ve onları kendi hazinesine koyar. Hamle sırası rakibine geçer.

3. TEMEL KURAL: Oyuncu taşları dağıtırken elinde kalan son taş, yine kendi bölgesinde yer alan boş bir kuyuya denk gelirse ve eğer boş kuyusunun karşısındaki kuyuda da rakibine ait taş varsa, hem rakibinin kuyusundaki taşları alır, hem de kendi boş kuyusuna bıraktığı taşı alıp hazinesine koyar. Hamle sırası rakibine geçer.

4. TEMEL KURAL: Oyunculardan herhangi birinin bölgesinde yer alan taşlar bittiğinde oyun seti biter. Oyunda kendi bölgesinde taşları ilk biten oyuncu, rakibinin bölgesinde bulunan tüm taşları da kazanır. Dolayısıyla, oyunun dinamiği son ana kadar hiç düşmez. Mangala Oyunu 5 set olarak oynanır.

Satranç kadar strateji isteyen bu oyunu oynarken hazinenizdeki tohumunuz bol olsun.