Tarihin İlk Kütüphanesi: Asurbanipal

Adını Asur İmparatorluğu'nun son büyük kralı Asurbanipal'den alan Asurbanipal Kraliyet Kütüphanesi, çeşitli dillerdeki metinler de dâhil olmak üzere, M.Ö. 7. yüzyıldan kalma her türden metni içeren 30.000'den fazla kil tablet ve parçadan oluşan bir koleksiyondur. Asurbanipal Kütüphanesi, modern tarihçilere eski Yakın Doğu insanlarıyla ilgili bilgiler vermektedir. Kütüphaneyi oluşturan malzemeler kuzey Mezopotamya'daki Asur'un başkenti antik Ninova şehrini barındıran Kouyunjik arkeolojik alanında, Musul şehri içinde bulunmuştur.

Kütüphanenin ilk malzemeleri, İngiliz arkeolog Austen Henry Layard tarafından 1849'un sonlarında, Kral Sennacherib'in (M.Ö. 705-681) Kraliyet Sarayı olan Güney Batı Sarayı olarak adlandırılan yerde keşfedildi. Üç yıl sonra, Layard'ın asistanı Hormuzd Rassam, tümseğin karşı tarafında Kral Asurbanipal'in (M.Ö. 668-627) sarayında benzer bir kütüphane keşfetti. Tabletlerin çoğu İngiltere'ye götürüldü ve şu anda British Museum'da bulunmaktadır. Ne yazık ki bulgular hakkında hiçbir kayıt yapılmadı ve Avrupa'ya ulaştıktan kısa bir süre sonra tabletlerin birbirleriyle ve diğer bölgelerden gelen tabletlerle onarılamaz şekilde karıştığı ortaya çıktı. Dolayısıyla bugün iki ana kütüphanenin her birinin orijinal içeriğini yeniden oluşturmak neredeyse imkânsızdır.

Asurbanipal azimli bir askeri komutan olarak biliniyordu ancak aynı zamanda okuryazar, tanınmış bir entelektüel ve tutkulu bir metin ve tablet koleksiyoncusuydu. Kütüphanesi için metinler toplarken Mezopotamya'daki şehirlere ve eğitim merkezlerine mektup yazarak, bölgede yazılmış tüm eserlerin kopyalarını kendisine göndermeleri talimatını verdi. Yaşamının erken dönemlerinde kâtip çıraklığı yapmış olmasından dolayı hem Akad hem de Sümer dillerine hâkimdi. Eski metinleri toplamak için Yeni Asur İmparatorluğu'nun her bölgesine yazıcılar gönderdi. Çoğunlukla Babil kaynaklarından metinleri kopyalamak için bilginler ve yazıcılar tuttu.

Asurbanipal, kütüphanesini zenginleştirmek amacıyla savaş ganimetlerini kullandı. Düşmanlarına karşı zalimliğiyle tanınan Asurbanipal, Babil ve çevre bölgelerden malzeme elde etmek için onları tehdit etmekten geri durmadı. Asurbanipal'in kehanet metinlerini toplamaya olan yoğun ilgisi, kütüphanesi için eser toplama konusundaki itici motivasyonlarından biriydi. Fincke’ye göre onun asıl amacı kraliyet gücünü sürdürmek için hayati önem taşıyan ayinleri ve büyüleri ele geçirmekti.

Kraliyet kütüphanesi yaklaşık 30.000 tablet ve yazılı tahtadan oluşmaktadır ve bunların çoğunluğu ciddi şekilde parçalanmış durumdadır. Bu tabletlerin birçoğunda Asurbanipal’in sarayına ait olduğunu belirten bir damga bulunmaktadır. Tablet külliyatının çoğunluğu (yaklaşık 6.000 adet) mevzuat, yurt dışı yazışmalar ve anlaşmalar, aristokratik beyanlar ve mali konular şeklinde konuşma diliyle yazılmış belgeleri içermektedir. Geriye kalan metinler çeşitli tanrılarla ilgili kehanetleri, büyüleri ve ilahileri içermektedir. Bir kısmı ise tıp, astronomi ve edebiyatla ilgilidir. Kütüphanedeki tüm bu metinlerden yalnızca on tanesi destanlar ve mitler gibi etkileyici edebi eserleri içermektedir.

Asurbanipal kütüphanelerindeki Babil metinlerini iki farklı gruba ayırmak mümkündür: Bir tarafta kehanet, dini, sözlüksel, tıbbi, matematiksel ve tarihi metinlerin yanı sıra destanlar ve mitler gibi edebi eserler, diğer tarafta hukuki belgeler. Hukuki belgeler grubu mektupları, sözleşmeleri ve idari metinleri kapsamakta olup 1128 Babil tableti ve parçasından oluşmaktadır. Şu ana kadar 1331 tablet ve parçanın sınıflandırıldığı edebi kompozisyonlar grubu içinde, kehanet metinleri ayrıca çeşitli kehanet serilerinin tabletleri ve bunların yorumları gibi kütüphane metinleri olarak adlandırılan metinler bulunmaktadır. Kütüphanede antik Babil şiirinin başyapıtı olan Gılgamış Destanı, Enuma Eliş'in yaratılış hikâyesi, ilk insan Adapa miti ve Nippur'un Zavallı Adamı gibi hikâyeler de bulunmaktadır.

Edebi metinlerin bir diğer grubu ise sözlük metinleri ve işaret listeleridir. A hecesine göre düzenlenmiş, arkaik çivi yazılı işaretlerin bulunduğu yirmi farklı tablet parçası vardır ve bir tanesi B hecesine göre düzenlenmiştir. Asur kâtipleri, eski yazıtları okuyabilmek için işaret listelerine ihtiyaç duymuşlardır ve bunların çoğu Babilli yazıcılar tarafından yazılmıştır. Ninova'daki Babil yazılı metinlerinin %1,4'ü destanlar ve mitler ile tarihi metinlerdir. Bununla birlikte sadece tek bir matematik metni bulunmaktadır.

Metinler esas olarak çivi yazısı ile Akad dilinde yazılmıştır ancak tabletlerin çoğunun kesin bir kökeni yoktur ve orijinal vatanlarını tespit etmek çoğu zaman zordur. Tabletlerin birçoğu aslında Yeni Babil alfabesiyle yazılmıştı, ancak birçoğunun Asur dilinde de yazıldığı biliniyordu.

Tabletler genellikle şekillerine göre düzenlenirdi: Dört taraflı tabletler finansal işlemlere yönelikti, yuvarlak tabletler ise tarımsal bilgileri kaydediyordu. Bu dönemde kil tabletlerin yanı sıra yazılı belgelerin bir kısmı ahşap ve balmumu tabletler üzerindeydi. Tabletler, hükümet, tarih, hukuk, astronomi, coğrafya gibi içeriklerine göre ayrılarak farklı odalara yerleştirilirdi. İçerikler, renkli işaretler veya kısa yazılı açıklamalarla, bazen de metni başlatan ilk kelimeyle veya ilk birkaç kelimeyle tanımlanıyordu.

Ninova, M.Ö. 612'de eski bir İran halkı olan Babilliler, İskitler ve Medlerden oluşan bir koalisyon tarafından yok edildi. Sarayın yanması sırasında büyük bir yangının kütüphaneyi harap ettiği ve kil çivi yazılı tabletlerin kısmen pişmesine neden olduğu düşünülmektedir. Bu potansiyel olarak yıkıcı olay, tabletlerin korunmasına yardımcı oldu. Kil tabletlerdeki metinlerin yanı sıra, bazı metinlerin organik yapıları nedeniyle kaybolan balmumu levhalara yazılmış olması da mümkündür.

British Museum'un veri tabanında, Ninova kütüphane koleksiyonunun tamamında 30.943 “tablet” sayılmaktadır. Aslında aynı metne ait olan tüm küçük parçalar çıkarıldığında, kütüphanenin başlangıçta toplamda yaklaşık 10.000 metin içermesi muhtemeldir. Bununla birlikte, deri parşömenler, balmumu levhalar ve muhtemelen papirüsleri içeren orijinal kütüphane belgeleri, hayatta kalan kil tablet çivi yazısı metinlerinden bilinenlerden belki de çok daha geniş bir bilgi yelpazesi içeriyordu. Asurbanipal'in kütüphanelerinin büyük bir kısmı kil tabletlerden değil, yazılı tahtalardan oluşuyordu.