Tarihi ve Hikayesiyle Tac Mahal

Hindistan’ın Agra şehrinde yer alan Tac Mahal 17. yüzyılda Babürlüler döneminde Hükümdar Şah Cihan tarafından inşa ettirilmiştir. İslam eserleri arasında hususi bir yeri olan taç mahal gerek mimarisi gerekse yaptırılma sebebi ve inşaatına dair anlatılan hikayeleri ile ön plana çıkan önemli bir eserdir. Tasarımı, mimarisi, işçiliği ve tezyini gibi pek çok hususta bir şaheser olmasının yanında; denge, simetri ve çeşitli unsurların uyumlu bir şekilde bir araya gelmesi ile estetiğin kendisinde vücut bulduğu bir eser olarak bilinmektedir. Öyle ki Tac Mahal, tüm Hint-İslam mimarisi yelpazesindeki en büyük mimari başarı ve bir başyapıt olarak kabul edilir. 

Şah Cihan, 16. yüzyılın başlarından 18. yüzyılın ortalarına kadar kuzey Hindistan'ın büyük bir bölümünü yöneten Babür hanedanının bir üyesiydi. Babası Cihangir'in 1627'de ölümünden sonra, Şah Cihan kardeşleriyle yaşadığı şiddetli bir iktidar mücadelesinin ardından galip çıkarak 1628'de Agra'da hükümdar olarak yönetime geçmiştir.

Tac Mahal, Şah Cihan’ın, çok sevdiği eşi Ercümend Banu Begüm’ün 14. çocuğunu doğurduktan vefat etmesi üzerine türbe olarak inşa edilmiştir. Ercümend Banu, Şah Cihan şehzade iken 1612 yılında onunla evlenmiş ve kocasının tahta çıkmasının ardından “Mümtaz Mahal” unvanını almıştır. Türbenin inşası ocak 1632 tarihinde başlamış ve yapımı yaklaşık yirmi iki yıl sürmüştür. Çevresinde yapılan düzenlemeler ve diğer bölümlerinin inşasının bitirilmesiyle birlikte tamamlanması 1654 yılında mümkün olmuştur.

Şah Cihan’ın bu eseri yaptırmadan önce kaynaklarda binanın “acayip lakin bir o kadar da latif” olmasını istediği yazılmaktadır. Bu hayali gerçekleştirebilmek için Şah Cihan dünyanın farklı yerlerinden; Osmanlı’dan, İran’dan ve Suriye’den usta sanatkârlar getirtmiş, bunun yanında Hindistan’daki ustalara da görevler vermiştir. Türbenin inşası için mimarların ve ustaların yer aldığı bir heyet kurmuş, heyeti bizzat kendisi yönetmiştir. Kurulan bu heyetin başına ise Osmanlı’dan gelen Üstad İsa Efendi isimli bir mimarı atadığı kaynaklarda aktarılmıştır. Heyet tarafından hazırlanan plan ve yapılan maketler Şah Cihan’ın yönlendirmeleri ile binaya aktarılmıştır. Dolayısıyla yapıya şekil veren kişi aslında mimarlardan ziyade bizzat Şah Cihan’ın kendisidir. 

Her ne kadar bina için gerekli malzemelerin çoğunluğu Bâbürlüler’in yönetimindeki müttefik devletler tarafından ücretsiz bir şekilde karşılansa da inşaatta çalıştırılan usta ve sanatkârlara ödenen maaş konusunda Tac Mahal’in oldukça yüklü bir maliyete neden olduğu bilinmektedir. Öyle ki kaynaklarda binanın inşasında görevlendirilen Hindistan, İran, Osmanlı ve Avrupa’dan getirtilen işçilerin sayısının yirmi bin kişi olduğu aktarılmaktadır. 

Yapısı ve çevresi bakımından tam anlamıyla Babürlüler’le Timurlular’ın mimari anlayışlarıyla uyum halinde olan Tac Mahal, Hint-İslam ve Timur mimarisi gelenekleriyle harmanlanmıştır.

Tac Mahal’in yapımı sırasında önceki dönemlerde inşa edilen ve kendisi gibi türbe niteliği taşıyan kadim eserlerden de istifade edilmiş, bu örneklik Şah Cihan’ın hayalleri ve arzuları ile yeniden harmanlanarak adeta mimari bir sentez oluşturulmuştur. Örneğin bu eserlerden biri 1565 tarihinde Delhi’de Babür hükümdarları için yapılmış türbelerin ilk örneğini teşkil eden ve Tac Mahal’in bir öncüsü kabul edilen Hümâyun Türbesidir. 

Tac Mahal, Yamuna nehri kenarında toplamda 42 dönümlük (17 hektar) bir alan üzerine inşa edilmiştir. Yapımında ise tonlarını güneş ışığının yahut ay ışığının yoğunluğuna göre yansıtan beyaz mermer ve kırmızı kum taşı tercih edilmiştir. Ana türbe binası olarak isimlendirilen bölümün tamamı beyaz mermerden, külliye içinde yer alan diğer kısımlar da kırmızı kum taşından inşa edilmiştir. Tac Mahal, fotoğrafların genelinde gösterilenin aksine sadece bir saraydan ibaret olmayıp; ana türbe binası, mescit, kapılar ve geniş bahçelerden oluşan külliye şekilde düzenlenmiş bir mimari yapıya sahiptir.