Sokrates'le İyi Bir Hayat Nasıl Yaşanmalı?

Bir Yunan filozofu olan Sokrates ahlak ve etik ile ilgili kapsamlı bilgiler ortaya koymuş önemli bir isimdir. Fakat Sokrates’in kendi düşüncelerini kaleme aldığı herhangi bir eserinin olmaması onun düşünceleri ile ilgili kesin bilgilere sahip olamamamıza yol açmaktadır. Sokrates’i ancak onun düşüncelerini yazıya geçirmiş olan Platon, Ksenofon ve Aristoteles gibi isimlerden öğrenmekteyiz.

Sokrates’in felsefesinde esas olan başta kendisi olmak üzere tüm Atina halkını ahlaki olarak olgunlaştırmaktır. Sokaklarda insanlarla konuşarak onlarla sohbet ederek bir öğretmenden farklı portre sunan Sokrates; zengin, fakir, soylu, kadın, erkek, genç, yaşlı olarak ayırmadan insanlarla sohbet etmekte ve ciddi konularda konuşmaktadır. Ona göre “incelenmemiş, üzerine düşünülmemiş hayat yaşanmaya değmez” olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle Sokrates insanların yaşamları hakkında düşünmelerini sağlamaya çalışmaktadır. Sokrates’in bunu yaparken yöntem olarak çürütme tekniğini kullandığı bilinmektedir. Bu yönteme göre Sokrates bir öğretmenin yaptığı gibi insanlara bir şey anlatmamaktadır. Uyguladığı yöntemde esas olan sorduğu sorularla karşıdaki kişinin hiçbir şey bilmediğini anlamasını sağlamaktır. Konuşmaya öncelikle kendisinin hiçbir şey bilmediğini söyleyerek başlamakta, ardından karşıdaki kişinin ruhunda olan fakat Sokrates’in derin bir uykuda olduğunu düşündüğü düşüncelerin oradan çıkmasına yardımcı olmaktadır. Sokrates buradaki görevini, bir ebe olan annesinin doğumlarda doğum yapan kişiye yardımcı olması gibi kendisinin de başkalarının fikirlerinin doğumunda o kişiye yardımcı olmak şeklinde tanımlamaktadır.

Sokrates’e göre Atina halkı bilgisizliğinin farkında değildir. Onları bu uykudan uyandırmayı amaçlayan Sokrates, insanları ruhlarına özen göstermeye çağırmaktadır. Onların önemli ve değerli olarak kabul ettikleri şeylerin aslında insanları gerçek olandan uzaklaştırdığını düşünmektedir. Sokrates onlara bildikleri şeyler üzerinden bilgisizliklerini göstererek ruhlarındaki ahlaki hakikate ulaşmalarını sağlamaktadır. Çünkü insanların ahlaka uygun bilgiden uzak olmaları, ahlaki bir yaşam sürmelerine ve ahlaklı davranmalarına engel olmaktadır.

Ahlaklı olmanın gerekliliğine inanan Sokrates insanın ruh ve bedenden oluştuğuna fakat bedenin yalnızca bir araç olduğuna inanmaktadır. Onun için önemli ve sonsuz olan ruhtur. Ruh, insanın gerçek benliğine sahiptir. Fakat bedeni ruhtan daha önemli kabul edenler, dünyevi hazlar olan şöhret, para, zenginlik peşinde koşmaktadır. Sokrates’e göre insanların yaşaması gereken hayat “doğ, büyü, üre ve öl” değildir. Zaten bunlar yalnızca insanlara has özellikler de değildir. Bütün bunları hayvanlarda yapmaktadır. İnsan sahip olduğu akıl melekesini kullandığında diğer varlıklardan ayrılmaktadır.

Ruha önem veren Sokrates için önemli olan insanların sahip oldukları bu yetiyi kullanmaları ve benliklerine önem vermeleridir. Sokrates hayatı yaşarken arzu ve hırsların peşinde sürüklenmek yerine manevi olana yönelmenin esas olduğunu kabul etmektedir. Fakat insanlar dışarıdan gelen etkiler nedeniyle bu arzuların peşinden gitmekte kendi denetimlerinin farkına varamamaktadır. İşte bu nedenle Sokrates insanın ruhunun farkına varması gerektiğini söylemektir.

Sokrates mutlu ve erdemli olmayı da birbirine denk görmektedir. Ona göre bir insan iyi bir konumda çalışabilir ancak bu kişi mutlu olmayabilir. Aynı şekilde her şeyi bilen bir insanın da mutlu olmadığını görebiliriz. Sokrates mutlulukta esas olanın erdemin bilgisi olduğunu ve insanların dünyadaki kısa hayatlarını iyi hale getireceğini söylemektedir. Mutluluk olarak tercüme edilen eudaimonia, Sokrates’in insanın nihai hedefi olarak tanımladığı şeydir. Bütün insanların istediği tek şey mutlu olmaktır ve mutluluğa götüren şey de Sokrates’e göre iyi ve kötü olanın ne olduğuna dair var olan bilgidir. Sokrates buna "sophia" yahut "phronesis" adını vermekte ve bunu tek gerçek bilgelik olarak kabul etmektedir.

Sokrates erdemin bilgisine sahip olan insanların erdemli işler yapacaklarına inanmaktadır. İnsanların sahip olduğu ahlak-etik bilgisinin bu kişileri adil, cesur, bilgili yapacağını ve bu durumda olan insanların da yaptıkları eylemler sonucunda mutlu olacaklarını kabul etmektedir. Etiğe önem veren Sokrates, haksız yere idama mahkum edildiğinde küçük bir ceza karşılığında kurtulabilecek olmasına rağmen ruhunda var olduğuna inandığı hakikatlerden vazgeçmeyerek felsefesine olan inancını tam anlamıyla göstermektedir.