Sâmerrâ Ulu Camii ve Koni Biçimli İlginç Minaresi

Sâmerrâ Ulu Camii, Irak'ın Sâmerrâ şehrinde bulunan en önemli tarihi yapılardan biridir. 9. yüzyılda Abbasi halifelerinden Mütevekkil döneminde 848-852 yılları arasında inşa ettirilmiştir. Sâmerrâ Ulu Camii o dönemde dünya üzerinde inşa edilen camilerin en büyüğü olarak kabul edilmektedir. Boyutları 240 × 156 metre olup dış avlusu ile yaklaşık 150.000 metrekarelik bir yer kaplar.

Sâmerrâ şehrinin planı, camilerin, sarayların inşasında takip edilen yöntemler ve bu yapıların mimari özellikleri göz önünde bulundurulduğunda İslam medeniyetinin Orta Çağ’da sahip olduğu ihtişam ve dönemin en güçlü devleti olan Abbasiler’in ilme ve sanata verdikleri önem açıkça görülmektedir.

Caminin duvarlarının inşasında tuğla kullanılmış, köşelerde birer, doğu ve batı kenarlarında on ikişer, kuzey ve güney kenarlarında da sekizer olmak üzere kırk dört kule inşa edilmiştir. Caminin on altı tane kapısı ve yirmi sekiz penceresi vardır. Caminin avlusu hayli geniş olup yanlarından dört ve kuzeyinden ise üç revakla çevrelenmiştir. Caminin Arapça da "melviye" (spiral, helezon) olarak isimlendirilen minaresi de ayrı bir önem taşımaktadır. Zira Melviye minaresi, Irak'ın ayırt edici özelliklerinden biridir. Bu eşsiz mimarisi sayesinde İslam dünyasının en minareleri arasında yer almaktadır. Minare, Sâmerrâ Ulu Cami'nin tarihi kimliğini koruyarak, bugün de güçlü bir şekilde ayakta kalmayı sürdürmektedir.

Adını sarmal silindir biçiminden alan minare, 52 metre yüksekliğinde kil tuğladan bir yapı olup, caminin kuzey duvarından 27,25 metre yükseklikte yer almaktadır. Her bir kenarı 33 metre olup, yüksekliği üç metre olan kare bir kaide üzerine oturan minare, beş tabakalı silindirik bir bölümle örtülmüş ve silindirik yapıda olması sebebiyle biçimi yükseldikçe daralmıştır. En tepedeki silindirik bölüm ise sekiz sivri kemerle süslenmiştir. Minarenin tasarımında eski Mezopotamya ziguratlarından esinlenildiği kabul edilmektedir.

Minare dıştan 399 derecelik, iki metre genişliğindeki sarmal bir merdivenle çevrilidir ve bu merdiven minarenin gövdesini saat yönünün tersine sarmaktadır. Minarenin tepesinde "Cevn" denen bir bölüm vardır ve müezzinlerin bu bölüme çıkarak ezan okudukları bilinmektedir.

Sâmerrâ Ulu Camii minaresinin tepesine ulaşmak için dışardan, kendi ekseni etrafında yukarı doğru saat yönünün tersine dönen merdiven ile yukarı çıkan müezzin insanlar tarafından uzaktan görülebilmekte ve böylece namaz vaktinin geldiği anlaşılmaktadır.

Minarenin yanı sıra caminin büyük bir ibadethanesi ve birkaç avlusu vardır. İbadet yeri, geometrik desenler ve kaligrafi de dahil olmak üzere karmaşık sıva süslemeleriyle tanınır. Sâmerrâ Ulu Camii, İslam mimarisinin bir şaheseri olarak kabul edilir ve Abbasi Halifeliğinin önemli bir simgesidir. Aynı zamanda UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer almaktadır. 

Sâmerrâ zengin bir kültürel mirasa sahip bir şehirdir ve İslam sanatı ve mimarisi ile ilgilenen herkes için kesinlikle görülmeye değerdir.