Şiraze Nasıl Kayar?

Şiraze, Farsça kökenli bir kelimedir. Türkçe’ye okunduğu şekilde geçmiştir. Kitap ciltlerinin iki ucuna konulan ve yaprakları muntazam tutan, ibrişimden örülmüş ince şerit anlamına gelir. Şirazenin İngilizce karşılığı headband tümcesidir.

Bir kitap ciltlenmeye başlamadan önce kitabın sayfaları ve kapakları ayrı ayrı hazırlanır, daha sonra ise birleştirilme işlemine geçilirdi. Sayfaların hazırlanması, sayfaların dikilmesi ve şiraze örülmesi olmak üzere iki aşamada gerçekleştirilirdi. İlk önce, kağıt tabakaları ikiye katlanırdı. Tabakalardan belirli sayılarda alınıp iç içe konulur ve ‘formalar’ oluşturulurdu. Bu formaların bir kısmı yapılacak kitabın sayfasına göre bir araya getirilir ve birbirine dikilirdi. Dikim işlemiyle formaları oluşturan katlı sayfalar birbirlerine bağlanırdı.

Sonraki aşamada ise kitap sırtı denilen bölümün alt ve üst kısmına el ile şiraze örülürdü. Şiraze örülürken yapraklar ve kitabın kalınlığı göz önünde bulundurularak dikimde bir veya iki iğne ve kitabın kalınlığına uygun iplikler kullanılırdı.

Dikim sırasında kullanılan renkli iplikler ve çeşitli örgü biçimleri şiraze imalinin sanatsal yönlüydü. Bu örgü biçimleri arasında en bilinenleri sıçandişi, sağ-sol yolu, tek baklava, çift baklava, geçmeli, alafranga olarak sıralanır.

Ayrıca şiraze kelimesi ciltçilik sanatının sınırlarını aşmış ve gündelik dilde kullanılan deyimlerin bir parçası haline gelmiştir. Şirazeden çıkmak, şirazesi kaymak deyimleri kitabın sırt kısmında yer alan dikişin bozulmasıyla sayfaların dağılmasını ifade ediyorken mecaz bir anlam kazanmış; düzenin dağılması, bir şeylerin çığırından çıkması durumlarını ifade etmek için kullanılır olmuştur.