Semafordan Telegrafa Geçişte Haberleşme Tarihi

Telgraf kelimesi, Yunanca “uzak” anlamına gelen “tele” ve “yazar” anlamına gelen “grápheús” kelimelerinin birleşiminden oluşur. 18. yüzyılın sonlarına doğru Fransa’da geliştirilen bir optik iletişim sistemini tanımlamak amacıyla kullanılmaya başlanmıştır. Mesajları uzun mesafelere iletme isteği yeni bir durum değildir; bu istek duman bulutlarının, ateş işaretlerinin ve davulların kullanımına kadar gitmektedir. Örneğin Antik Atinalılar iletişim kurmak amacıyla gemiden kıyıya mesaj göndermek için kalkanların yardımı ile yön verdikleri güneş ışığını kullanmışlardır. Romalılar ise mesajlarını bayrakları kodlayarak iletmişlerdir.

Telgraf, iki bayraklı semafor sisteminin özellikle donanmalar tarafından yaygın olarak kullanıldığı 20. yüzyıla kadar devam etmiştir. Elektrikli telgrafın geliştirilmesinden önce ise mesajları değişik ekranlar aracılığıyla uzak mesafelere iletmek için görsel sistemler kullanılıyordu. 

Görsel telgrafların en başarılılarından biri 1791’de Claude Chappe ve kardeşleri tarafından geliştirilen semafordur. Bu sistem tepelerde bulunan kulelerdeki yükseltilerin uçlarına monte edilmiş hareketli kol çiplerinden oluşuyordu. Fransız kırsalına hızlı bir şekilde mesaj göndermek için geliştirilen pratik bir sistemdi. Bu optik telgraf ağı her biri birbirinden 5 ila 20 kilometre uzağa yerleştirilmiş bir dizi kuleden oluşuyordu. Bu kulelerin hepsinde ahşap bir semafor ve iki teleskop monte edilmişti. Semafor, her biri yedi konuma yerleştirilebilen iki sinyal koluna sahipti. Ahşap direğin kendisi de 4 pozisyonda döndürülebiliyordu, böylece 196 farklı pozisyonun oluşması mümkün oluyordu. Bu düzenlemelerin her biri bir harfin, bir sayının, bir kelimenin veya bir cümlenin (kısmının) bir koduna karşılık geliyordu. Her kulede, zincirdeki bir önceki kuleye teleskopla bakan bir telgrafçı bulunuyordu. O kuledeki semafor belli bir konuma getirildiğinde telgrafçı o sembolü kendi kulesine kopyalardı. Ardından bir sonraki telgrafçının sembolü doğru bir şekilde kopyalayıp kopyalamadığını kontrol etmek amacıyla zincirdeki diğer kuleye bakmak için teleskop kullanılırdı. Bu sayede mesajlar kuleden kuleye sembol aracılığıyla imzalanıyordu. Semafor iki kaldıraçla çalıştırılıyordu. Bir telgrafçı dakikada 1 ila 3 sembol hızına ulaşabilirdi. Napolyon semaforu da denilen bu semafor, mesajları 19. yüzyıl Fransa'sında daha hızlı taşıyan dünyanın ilk telgraf ağıydı. En kapsamlı haliyle, 5.000 km'den (3.106 mil) fazla mesafeyi kapsayan 534 istasyondan oluşuyordu. Paris'ten gönderilen mesajlar üç dört saat içinde ülkenin her köşesine ulaşabiliyordu. 

19. yüzyılın ortalarında, 1840’lı ve 50’li yıllarda yeni demiryolu hatları boyunca kurulan istasyonlar aracılığıyla elektronik telgraf devreye girmeye başladı. Elektrikli telgraf birdenbire ortaya çıkmamış, elektrik alanında 18. yüzyıldan beri süregelen bilimsel bir gelişimin sonucu olarak doğmuştu. Bilimsel gelişmelerin telgrafa uygulanması yeni elektromanyetizma bilimindeki birkaç gelişme sayesinde mümkün oldu. Dünyanın dört bir yanındaki bilim adamları ve mucitler yeni bir tür iletişim sistemi geliştirmek için piller ve elektromanyetizma ilkeleri üzerinde deneyler yapmaya başladı. 1832’de New York Üniversitesi’nde resim ve heykel profesörü olan Samuel Morse, elektrikli telgrafın çalışma şekliyle ilgilenmeye başladı. Kendisine ilk elektromıknatıslardan biri gösterildi. Gördüklerinden ilham alarak 1837’de ilk Mors telgrafını yaptı. Mors telgrafı elektriğin pratik bir şekilde ilk kullanımıydı. Morse 1843'te Washington, D.C. ve Baltimore, Md arasında 60 km (35 mil) uzunluğunda bir telgraf sistemi inşa etmek için ABD hükümetinden mali destek aldı. Teller, cam izolatörlerle bir demiryolunun yanındaki direklere bağlandı. 24 Mayıs 1844'te “Tanrı ne yaptı!” mesajının iletilmesiyle sistem tamamlandı ve halkın kullanımına açıldı. Bu, Amerika Birleşik Devletleri'nde yüz yıldan fazla sürecek olan telgraf çağını başlattı. 

1837’de telgrafı icat eden Samuel Morse, kısa süre sonra İstanbul’a davet edildi. Morse, bu sırada Paris’te telgrafı deniyordu. 1839’da Morse’nin ortağı olan Mr. Chamberlain telgraf makinesini İstanbul’a getirdi. Amacı Osmanlı Devleti ile Avusturya’dan bu icadın kabulünü istemek, yani bir bakıma patent almaktı. Fakat İstanbul’da Robert Kolej’in müdürü Cyrus Hamlin’in evinde yapılan denemelerde bazı eksikliklerin görülmesi üzerine aletin Viyana’da tekrar incelenip İstanbul’a getirilmesi kararlaştırıldı. Ancak Chamberlain ve ekibinin bindikleri geminin Tuna Nehri’nde batması ve Chamberlain’in yaşamını kaybetmesi üzerine bu girişim neticesiz kaldı. 

Morse’tan sonra ikinci girişimi Amerikalı jeolog Lawrence Smith yaptı. İstanbul’dan yakın bir şehre telgraf hattı çekmek amacıyla bir telgraf makinesi getirten Smith, 9-10 Ağustos 1847’de Beylerbeyi Sarayı’nın bulunduğu yerdeki ilk denemesini Sultan Abdülmecid’in huzurunda gerçekleştirdi. Padişah, Smith’e bir madalya verdi. Bununla da kalmayıp 22 Ocak 1848’de Avrupa’nın ilk telgraf beraatını ve madalyasını Morse’a gönderdi. Morse 6 Ocak 1849’da padişaha bir teşekkür mektubuyla cevap verdi. 

Demiryolu trafik kontrolü, telgrafın ilk uygulamalarından biri olmasına rağmen kısa sürede ülke çapında haberlerin iletilmesi için hayati bir araç haline geldi. 1848'de Amerika Birleşik Devletleri'nde telgraf masraflarını bir araya getirmek için Associated Press kuruldu ve 1849'da Paris'te Paul Julius Reuters telgraf basın hizmetini başlattı. Hatların eksik kaldığı yerlerde güvercinleri kullanmaya devam ediyordu.

Ortaya çıkışından kısa süre sonra İstanbul’da kullanılmaya başlanan telgraf, bir haberleşme aracı olarak ilk kez Kırım Savaşı’nda kullanıldı. Osmanlı Devleti’nin İngiltere ve Fransa’yla birlikte Rusya’ya karşı savaştığı 1853-1856 Kırım Harbi sırasında kısa sürede geniş bir telgraf ağı kuruldu. Savaşın gidişatını öğrenmek için pratik bir haberleşme vasıtasına ihtiyaç duyulduğundan ilk telgraf hatları askerî amaçlı yapıldı.

Osmanlı hizmetindeki bir Fransız telgraf mühendisine göre; “Türkiye, yol ve demiryollarının gidemediği yerlere kadar telgraf hatlarını geren ilk ülke” idi. Demiryoluna göre telgraf hatlarının çok daha hızlı ve kolay döşenmesi de kuşkusuz bu gelişmede etkili oldu.