Sahte Mesih Sabetay Sevi

Sabetay Sevi, Yahudilerin kutsal yas günü olan ve Mesih'in doğum günü olduğuna inanılan Tisha B'Av 1626'da Osmanlı'nın Smyrna (İzmir) şehrinde doğdu. İbranice'de Sabetay Satürn anlamına gelir ve Yahudi geleneğinde en yüksek gezegen olan "Sabatay'ın saltanatı" genellikle Mesih'in gelişiyle ilişkilendirilir.

Sabetay, genç yaşta büyük bir başarı sergiledi ve başarılı bir Talmudik ve Kabalistik bilgini oldu. 1642 ile 1648 yılları arasında yarı inzivada yaşadı ve psikologların manik-depresif olarak tanımladıkları karakter özelliklerini sergilemeye başladı. Sabetay normal davranış dönemleri de sergilediği için takipçileri onun mantıksız anlarını ilahi ilham olarak açıkladılar. Bu sırada Sabetay, Kabala'ya göre günahlarının aslında doğru işler olduğunu söyleyerek Yahudi yasasını ihlal etmeye başladı. Örneğin kutsamaları okurken, söylenmesi yasak olan Aşem'in adını harfi harfine telaffuz ederdi. Bu tür eylemleri nedeniyle memleketi Smyrna'nın hahamları onu 1654'te kovdu. Sınır dışı edildikten sonra Sabatay, Akdeniz bölgesindeki bir dizi Yahudi cemaatini ziyaret etti ve karizması sayesinde çok sayıda takipçi çekmeyi başardı. Orada Sabatay Pesah, Şavuot ve Sukkot bayramlarını bir hafta içinde kutlayarak yasakları daha çok ihlal etmeye devam etti. Kudüs'ü ziyaret etti ve burada normal davranışlar sergileyerek ve büyük bilgeliğini göstererek taraftar sayısını arttırdı. 1664'te kötü şöhretli bir kadın olan Sarah ile evlendi ve bu davranışını, kendisine Tanrı tarafından benzer bir şey yapması emredilen Peygamber Hoşea ile kıyaslayarak haklı çıkardı.

Sabetay, Mesih hareketini ciddi olarak 1665'te, genç bir bilgin ve Kabalist olan Gazzeli Nathan ile tanışmasıyla başlattı. Nathan, Yahudi geleneğinin Mesih'in gelişini ilan ettiğine inandığı Peygamber İlyas rolünü üstlenerek Sabetay'ı Mesih iddialarında bulunmaya ikna etti. Bu hareket hızla yayılarak Eretz, İsrail ve Sefarad topraklarındaki sayısız Yahudi’nin kutsal topraklara muzaffer bir yolculuk beklentisiyle mallarını satmasına neden oldu. Histeri Akdeniz havzasından Hollanda ve Almanya'ya asimile olmuş Yahudilere ve Conversos soyundan gelenlere kadar yayıldı. Bunlar Yahudiliğe geri döndüler. Birçok sinagogda Mesih Kral için kutsama bile okundu. Amsterdam'lı büyük Haham Jacob Sasportas, mesih çılgınlığına karşı korkusuzca konuştu ve gerçek Mesih'in Tevrat ve Halacha'dan zerre kadar sapmayacağını belirtti. Bu durumdan yola çıkarak Şabatçıların tüm argümanlarını çürüten “Tzitzat Novel Tzvi” (Doğru Olana Şükür) adlı bir kitap yayınladı. Haham Sasportas büyük ölçüde görmezden gelinmesine ve hatta Sabetay Sevi'nin takipçileri tarafından sürgüne zorlanmasına rağmen hareketin yayılmasına karşı mücadelede etkili oldu. Buna rağmen bir süre sonra büyük hahamlar bile beklenti atmosferine kapıldılar. Öyle ki birçok topluluk Sabetay Sevi'nin takipçisi oldu.

1666'nın başında Sabetay, kovularak Konstantinopolis'e (İstanbul) gitmek üzere Smyrna'dan ayrıldı. Gazzeli Nathan, İstanbul'a varır varmaz Sabetay'ın padişahın tacını kendi başına koyacağını kehanet ettiğinden sadrazam Köprülüzade Fazıl Ahmed Paşa, hiçbir karışıklığa yer bırakmamak için onun derhal tutuklanmasını emretti. Ancak hapsedilmesi ne Sabetay'ın ne de takipçilerinin cesaretini kırmadı. Bu arada Gazzeli Nathan, Abraham Yachini ve diğerleri Mesih’in Türk başkentinde sözde gerçekleştirdiği mucizevi işler hakkında masalsı raporlar yaydı ve Yahudi diasporalarındaki Mesih beklentileri yükselmeye devam etti. Zengin takipçileri tarafından kendisine gönderilen muazzam meblağlar ve Türk yetkililer ile diğerlerinin gösterdiği işbirliği, Sabetay'ın Abydos hapishanesinde neredeyse kraliyet ihtişamıyla yaşamasını sağladı. Oradaki hayatına dair anlatılanlar abartıldı ve Avrupa, Asya ve Afrika'daki Yahudiler arasında yayıldı. Avrupa'nın bazı bölgelerinde Yahudiler yeni bir göç için hazırlanmaya başladılar. Hemen hemen her sinagogda Sabetay'ın baş harfleri asıldı ve onun için dualar şu biçimde yenilendi: “Efendimiz ve Kralımız, kutsal ve doğru Sabetay Sevi, Yakup'un Tanrısının Mesih'i kutlu olsun” Sabetay'ın resmi, Kabalistik formülleri ve kefaretleriyle birlikte dua kitaplarının çoğunda Kral Davut'unkiyle birlikte basıldı. Bu tür yenilikler bazı topluluklarda büyük kargaşaya neden oldu. Moravya'da heyecan öyle bir boyuta ulaştı ki hükümet müdahale etmek zorunda kaldı.

Eylül ayında Sabetay'ın kendisini tahttan indirmek istediğini duyan Sultan IV. Mehmed, ona İslam'a geçmek ya da ölüm arasında bir seçim teklif etti. Sabetay, Yahudi kıyafetlerini çıkarıp başına Türk sarığı geçirdi ve böylece İslam'a geçti. Memnun kalan padişah, Sabetay'a Mehmed Efendi unvanını vererek ve onu cömert bir maaşla kapıcı atayarak ödüllendirdi. Sarah ve müritlerinden yaklaşık 300 aile de Müslüman oldu. Daha sonra bu yeni Müslümanlar Dönmeler olarak tanındı. Sabetay'a din değiştirdiğini doğrulamak için ikinci bir eş alması emredildi. Birkaç gün sonra Smyrna'daki topluluğa şöyle yazdı: “Tanrı beni bir İsmail yaptı; emretti ve oldu. Yeniden doğuşumun dokuzuncu günü.” Sabetay'ın din değiştirmesi takipçilerini harap etti ve hem Müslümanlar hem de Hıristiyanlar onlarla aynı şekilde alay ettiler. İrtidatına rağmen taraftarlarının çoğu, onun din değiştirmesinin Mesih planının bir parçası olduğunu iddia ederek ona olan inançlarına devam ettirdiler. Bu inancı, hareketi sürdürmekle ilgilenen Gazzeli Nathan ve Primo gibi kişiler teşvik etti.

Ya Sabetay ya da müritlerinden biri, din değiştirmiş olmasına rağmen kendisinin gerçek Mesih olduğunu ve amacının binlerce Müslümanı Yahudiliğe getirmek olduğunu iddia eden mistik bir eser yayınladı. Ancak padişaha Yahudileri İslam'a döndürmeye çalıştığını söyledi ve padişah onun diğer Yahudilerle ilişki kurmasına ve onların sinagoglarında vaaz vermesine izin verdi. Türkler, bir süre sonra Sabetay'ın maskaralıklarından bıktı ve 1673'ün başında padişah Sabetay’ı Ülgün’e sürgün ettirdi. Bazı kaynaklara göre kısa bir süre sonra Yom Kippur'un Yüksek Kutsal Günü olan 17 Eylül 1676'da öldü. İzmir'in merkezinde, Agora'ya yakın bir yerde bulunan bir ev, uzun süredir Sabetay Sevi ile anılmaktadır. 2015 gibi yakın bir tarihte harabe halindeyken bugün restore edilmiş bir haldedir.