Safiye Sultan’ın Dış Dünyaya Açılan Kapısı: Esperanza Malchi

15 ve 16. yüzyılda Osmanlı Devleti’ne sığınan Yahudiler belirli şehirlere yerleştirilmiştir. İçlerinde sarraflar, uluslararası ticareti iyi bilen tacirler bulunan Yahudilerin para işletmeciliğindeki şöhretleri Osmanlı’yı etkilemiştir. Bunun en iyi örneklerinden biri de “Kira Kadın” lakabıyla bilinen Yahudi kadınlardı. Osmanlı sarayında, Yahudi kadınların etkisine ilk kez Kanuni Sultan Süleyman döneminde rastlanmaktadır.

Kira kelimesi Grekçe kadın anlamına gelmektedir. Bu kelime özel bir anlam kazanarak Yahudi kadınların ekonomik danışmanlık yapması anlamında kullanılmıştır. Harem-i Hümayun kadınlarının karşı cinsten ve dış dünyadan uzak tutulmaları nedeniyle erkek tüccarların hareme girmelerine izin verilmemiştir. Bu sebeple tüccar eşlerinin hareme girerek aracılık yapmaları ve haremdekilere mallarını sergilemeleri geleneği gelişmiştir. Bu kadınlar genellikle Yahudiydiler. Genellikle dul olan bu kadınların birçoğu harem kadınlarının aracıları olarak görev yapmışlardır. Bu kadınlardan biri de Esperanza Malchi'dir.

Esperanza Malchi, İspanyol-İtalyan kökenli biridir. Saray kadınlarının saltanat üzerinde etkisinin bulunduğu bir dönemde sarayla doğrudan ilişki kurabilmesiyle ünlüydü. Esperanza, III. Murad'ın en sevdiği eşi ve Sultan III. Mehmed'in annesi Safiye Sultan’a hizmet etmişti. Esperanza, haremin mücevher ve diğer lüks eşyalarının ana tedarikçisi olmasının yanı sıra Safiye Sultan’ın dış dünyayla olan en güvenilir bağlantısıydı. Safiye Sultan adına pek çok Avrupa ülkesine gitmiş ve yabancı elçilerle iletişim kurmuştu. Diplomatik çatışmalara aracılık etmiş, diplomatik istihbarat sağlamıştı. Bu ilişkilerden en önemlisi de I. Elizabeth ile olandır.

Bu ikili arasındaki iletişim I. Elizabeth'in tarafında Edward Barton, Safiye Sultan tarafında ise Esperanza Malchi ile sağlanmıştır. Esperenza, İngiltere Kraliçesi I. Elizabeth'e yazdığı 16 Kasım 1599 tarihli İtalyanca bir mektupta kendisini “kanun ve millet olarak bir İbrani” şeklinde tanımlamıştır. Mektubunda İngiliz elçisi tarafından daha önce Safiye Sultan’a sunulan bir hediyeden bahsetmiş ve yakında İngiltere'ye gidecek olan elçi aracılığıyla Kraliçe Elizabeth'e ulaştırılacak hediyeleri sıralamıştır. Karşılığında İngiltere Kraliçesi'nden “yüz için her türden damıtılmış su ve eller için kokulu yağlar, ipek ya da yün giysiler, Sultan gibi yüce bir Kraliçe için uygun süslü eşyalar” göndermesini talep eder. Çünkü bilmektedir ki hanımlar için olan eşyalar sadece Esperanza sayesinde gizlice teslim edilmektedir. Esperanza, Safiye Sultan için yaptığı bu işlerin yanında Safiye Sultan adına ekonomik konularda da etkin olmuştur. Devlet işlerindeki atamalar, bu atamalar için verilen rüşvetler, elçilerle görüşülmesi gibi konularda Esperanza söz sahibi olmuştur.

Uzun süreli hizmetlerinin bir ödülü olarak Esperanza ve oğulları, aralarında İstanbul'daki gümrüklerin kontrolü de bulunan çeşitli karlı imtiyazlar almışlardır. Onun büyük zenginliği ve özel ayrıcalıklarının yanı sıra padişahın annesi üzerindeki açık nüfuzu ve devlet meselelerine müdahalesi ona birçok düşman kazandırmıştır. 1600 baharında Osmanlı kapıkulu süvarileri para birimindeki değer kaybı sebebiyle ayaklanmaya başlamıştır. Sipahiler, padişahtan Esperanza Malchi'yi kendilerine teslim etmesini talep etmiştir. 1 Nisan 1600'de yılın en büyük ayaklanmasında Esperenza, kapıkulu sipahileri tarafından halkın önünde bıçaklanarak öldürülmüş ve cesedi bir ağaca asılıp 2 gün bekletilmiştir. Ertesi gün ise en büyük oğlu yakalanıp aynı şekilde öldürülmüştür. Esperanza'nın ikinci oğlu hayatını kurtarmak için Müslüman olmuş ve üçüncü oğlu da kaçmayı başarmıştır. Ailenin muazzam servetine ve mülküne de el konulmuştur. Esperanza ve oğullarının öldürülmesi o dönemde İstanbul’da bulunan Yahudi cemaatleri için büyük bir olay ve darbe olmuştur.