Roma'nın Yıkılışının İlk Adımı Ecnadeyn Savaşı

Hz. Muhammed’e gelen vahyin ardından dünya tarihinin seyri daha önce benzeri görülmemiş şekilde kökten değişti. İslam, siyasi birlikten ve askeri kabiliyetten uzak, ne Romalıların ne de Sasanilerin işgal etmeye tenezzül ettiği, neredeyse unutulmuş olan Arap Yarımadası’nda hızla yayıldı. Hz. Muhammed, siyasî birliğini sağlamış bir lider olarak değil, dinini tebliğ etmeyi tamamlayan bir peygamber olarak vefat etti. Siyasi birliği tamamlamak ise onun ilk halifesi Hz. Ebu Bekir’e düştü. Arap Yarımadası’nın güvenliği sağlandıktan hemen sonra Müslümanlar, dönemin en güçlü ve yaşanılabilir dünyanın neredeyse tamamına hakim iki devlet olan Roma ve Sasani İmparatorluklarıyla aynı anda savaşa tutuştular. Çok kısa bir sürede kökleri binlerce yıla dayanan Sasani İmparatorluğu çöktü, Romalılar ise birkaç asır sürecek olan fetret dönemlerine girdiler.

Müslümanlarla, Romalıların ilk karşılaşması Mûte savaşında oldu. İmparator Herakleios, Sasanilerle yaptığı savaştan dönerken kendisine bağlı olan Gassânîlerin, Hz. Muhammed’in İslam’a davet için gönderdiği elçisini öldürdüklerini ve bunun üzerine Müslümanların bir ordu ile Gassânîlerin üzerine yürüdüklerini öğrenince ordusunu o yöne gönderdi. Yapılan çarpışmadan kesin sonuç elde edilemedi. Müslüman ordusu beklemedikleri kadar kalabalık olan Roma ordusundan imha olmadan kurtularak Medîne’ye geri döndüler. Bu olay üzerine Hz. Muhammed bir ordu kurarak Tebuk bölgesine bir sefer düzenledi. Ancak herhangi bir çatışma gerçekleşmedi. Hz. Muhammed’in vefatının ardından Hz. Ebu Bekir, halife oldu ve hem yönetimine karşı ayaklanan kabileleri bastırdı hem de Hz. Muhammed döneminde isyan etmiş kabileleri ve peygamber olduklarını iddia eden kişileri yenilgiye uğrattı. Böylece Arabistan bölgesinin siyasi birliğini sağlamış oldu.

Hz. Ebû Bekir, İslam topraklarında suhuleti sağlamasının ardından dışa yöneldi. İsyanları bastırmakla görevli olan Halid b. Velid’i Sasanilere; Amr b. Âs, Ebû Ubeyde b. Cerrâh, Şürahbîl b. Hasene ve Yezid b. Ebû Süfyân’ı ise Romalıların üzerine sevk etti. Müslümanların Roma topraklarına girmesinin ardından bölgede küçük çaplı çarpışmalar gerçekleşti. Sahabîler arasında siyasi ve askeri dehasıyla tanınan ve daha sonra Mısır fatihi olacak olan Amr b. As, ordusunun bölgede sıkıştığını ve ellerindeki askerlerin yeterli gelmeyeceğini düşünerek Hz. Ebu Bekir’den takviye istedi. Bunun üzerine o sırada Irak’ta Sasani topraklarını fethederek ilerleyen ve emir geldiği sırada Hîre şehrinde konaklayan Halid b. Velîd, ordusunun bir kısmıyla Suriye cephesine gönderildi. Hâlid, Sasani cephesine Müsennâ b. Hârise’yi komutan tayin edip yola çıktı. Herakleios ise o sırada Humus’ta bulunuyordu. O da 100.000 kişi civarında bir orduyu bölgeye göndermişti. Halid, iki bölge arasındaki çölü beklenmedik bir şekilde geçerek Ebû Ubeyde, Şürahbîl ve Yezid’le birleşti. Çok geçmeden İslam orduları, Busra şehrini cizye ödemeleri karşılığında sulhla teslim aldılar. Bu, Suriye’de fethedilen ilk şehirdi. Ardından birleştirdikleri kuvvetleriyle, yardım bekleyen Amr b. Âs’ın ordusuna yetişmek için Filistin bölgesine yöneldiler. 634 yılında iki ordu karşı karşıya geldi. Askerlerin sayıları hakkında ihtilaflar olsa da Romalıların, Müslümanların en az iki-üç katı kadar olduğu ifade edilmektedir. Muharebe, Müslümanların kesin zaferiyle sonuçlandı. Roma ordusu dağıtıldı ve Herkaleios’un ordu komutanı öldürüldü. Herakleios ise ikamet ettiği Humus’tan daha güvenli olan Antakya’ya çekildi.

Ecnâdeyn’de Roma İmparatorluğuyla yapılan ve Müslümanların zaferiyle sonuçlanan bu savaş; Şam, Filistin ve Ürdün bölgelerinin fethi açısından oldukça önemlidir. Bölgenin fethinin önünü açan büyük çaplı ilk savaştır. Savaş sonrası Romalıların özgüveni kırılmış ve büyük ordularını kaybetmişlerdir. Müslümanlarsa alanda ilerleme kaydetmişlerdir. Bu muharebe, bölgede kazananı kesin olarak belirleyecek olan Yermük Savaşı’na sebep olmuştur.

Müslümanlarla Romalıların savaşlarındaki asıl kırılma noktası Ecnadeyn Savaşı’ndan sonra gerçekleşecek olan Yermük savaşıdır. Yermük’te Roma İmparatorluğu çok büyük bir hezimet yaşamış, bölgedeki ordularının büyük bir bölümü yok olmuştur. Yermük savaşının ardından tüm Suriye ve Filistin bölgesi düşmüştür. Roma’nın ana topraklarıyla kara sınırı bağlantısı tamamen kopan Mısır, Müslümanlar tarafından kısa sürede fethedilmiştir. Batı Roma’nın yıkılmasının ardından Roma İmparatorluğu’nun en önemli temellerinden olan Akdeniz hakimiyeti yara almışken, Suriye ve Mısır’ın fethedilmesinin akabinde Doğu Akdeniz hakimiyeti Romalılarca kaybedilmiş, askeri ve ekonomik gücünü yitiren Roma İmparatorluğu, nispeten küçük bir devlet olarak birkaç asır daha yaşayıp 1453 yılında İstanbul’un fethiyle tarihe karışmıştır.