Pascal'ın Kumarı: Bahse Konu Olan Tanrı ve İtirazları

Felsefi açıdan bir Tanrı olduğuna inanmalı mıyız? Buna cevap vermek için, ilk neden ve tasarım argümanları gibi teizmin argümanları ve kötülük problemi gibi ateizmin argümanları incelenebilir. Bu argümanlar, Tanrı'nın varlığının lehinde ve aleyhinde kanıtlar sunar. Olasılık kuramının atalarından matematikçi-filozof Blaise Pascal (1623-1662) ise Tanrı'ya inanmak için pragmatik bir neden sunar: Tanrı'ya inanmanın potansiyel faydaları, varlığı üzerine bahse girmeyi rasyonel kılacak kadar fazladır. Pascal, ontolojik kanıtların Tanrı'nın var olup olmadığı sorununu çözemeyeceğini düşünür. Bu nedenle Tanrı üzerine bahse girmemizi önerir. Argümanın süper-hakimiyet biçimi temel fikri aktarır, beklentiler argümanı onu geliştirir ve baskın beklentiler argümanı daha sofistike hale getirir.

Temel Argüman

Bahsin temel şekli şu şekildedir:

Tanrı varsa ve ben Tanrı'ya inanıyorsam cennete gideceğim ki bu sonsuz derecede iyidir.

Eğer Tanrı varsa ve ben Tanrı'ya inanmıyorsam cehenneme gidebilirim ki bu sonsuz derecede kötüdür.

Tanrı yoksa, Tanrı'ya inansam da inanmasam da kazanacağım veya kaybedeceğim her şey sonlu olacaktır. Öyleyse, Tanrı'ya inanmalıyım.

Argüman, Tanrı'nın var olup olmadığından emin olmadığımızda bir karar vermek için kullanılan Tanrı'ya inanmanın beklenen değerine bağlıdır. Bir tablo şeklinde gösterecek olursak:

Tanrı'nın var olma olasılığı küçük de olsa sıfırdan büyük olduğu sürece, inanmanın beklenen değeri sonsuzdur. Pascal'ın Bahsi, umulan en yüksek değere sahip eylemi seçmemiz gerektiği varsayımından hareketle Tanrı’ya inanmanın mantıklı bir seçim olduğunu söyler. Bahsin savunucuları olsa da birçok itirazı bulunmaktadır. En önemlileri “çok tanrı itirazı”, “imkansızlık itirazı” ve “mantıksızlık itirazı”dır.

Çok Tanrı İtirazı

İlk itiraz Pascal'ın bahsinin çok basit olduğu yönündedir. Pek çok din vardır ve bir dinin Tanrısına inanmak, başka bir dinin sonsuz mükâfatını kazanmaya engel olabilir. Pascal'ın yurttaşı filozof Denis Diderot’a göre Pascal’ın teorisi dünyadaki çeşitli dinler arasında karar verme kapasitesine sahip değildir. Teori, Pascal'ın Katolikliğine hatta genel bir Hıristiyanlığa inanmak için hiçbir garanti vermez. Görünen o ki Pascal'ın bahsi bize bir dini diğerine tercih etmemiz için bir sebep vermemektedir.

Çok-tanrı itirazına verilen yaygın bir yanıt iki kelimeyle özetlenebilir: olasılık önemlidir. Sonsuz değerlerle uğraşırken bile önemlidir. Bazı Pascalcılar, hangileri olduğu hiçbir zaman açıkça tanımlanmasa da yalnızca belirli teolojik olasılıkların "gerçek seçenekler" olarak sayıldığında ısrar ederler. Diğerleri, bahsin günümüzün çok kültürlü sofistike toplumlar için sağlıksız olabileceğini kabul etmekle birlikte Pascal ve arkadaşları için Katolik inancının ve agnostisizmin tek olasılık olduğu 1600'lerde sağlam olduğunu iddia etmektedirler. Bazıları ise Pascal'ın bahsinin dinler arasında karar veremeyeceğini kabul etmekte ancak “en azından bizi bir tanrıya inanmaya götürdüğünü” iddia etmektedirler.

İmkânsızlık İtirazı

İkinci bir itiraz, bahse girmenin imkânsız olduğudur çünkü sadece çıkarlarımız için inançlar oluşturamayız. Size 1+1=3'e inanmanız için 1.000.000 $ teklif etseler, muhtemelen buna hala inanamazsınız. Çoğu filozof, inançlarımızı doğrudan kontrol edebileceğimiz görüşü olan iradeciliği reddeder.

Pascalcılar bu itiraza yanıt olarak, Tanrı'nın var olup olmadığının matematik işlemlerinde olduğu gibi açıkça doğru veya yanlış olmadığını, dini inançlarımız üzerinde daha fazla kontrole sahip olduğumuzu iddia eder. Pascal'ın kendisinin de tercih ettiği ikinci bir yanıt, bahsi inançtan çok eylem açısından çerçeveler. Bahis, doğrudan Tanrı'ya inanmaya çalışmak yerine kiliseye giderek, dua ederek ve kendinizi dini bir topluluğa kaptırarak Tanrı'ya bağlanmanız için bir neden verir.

Mantıksızlık İtirazı

Mantıksızlık itirazı kanıtsalcılar tarafından öne sürülmektedir. Buna göre Pascal'ın bahsini kabul etmek mümkün olsa bile en azından kanıtsal bir bakış açısından, bahisten oluşan inançların rasyonel olacağı garanti değildir. Bir bahse dayanarak inanç oluşturmak, inançlarımızı kanıtlarla temellendirmemiz gerektiği görüşü olan kanıtsalcılığı ihlal etmektedir. Kanıtsalcılar, Pascal’a “bir inanca faydalı olduğu için değil, kanıtlar nedeniyle inanmalıyız” diyerek itiraz ederler.

Pascalcılar yanıt olarak, Tanrı’nın varlığına ilişkin kanıtınızın olmasının Pascal'ın iddiasını zedelemediğini ve yine kanıtsalcı kalarak Pascal’ın bahsine girebileceğinizi söylerler. Ayrıca, yine inanç yerine Tanrı'ya bağlılık üzerine bahse girebileceklerini; kanıtsalcılığın eylem için değil inanç için geçerli olduğundan, onu ihlal etmeden bahse girilebileceğini öne sürerler.

Sonuç olarak Pascal bize Tanrı'nın varlığı için dikkatli ve derin bir düşünceyle bakılması gereken bir “bahis” sunmuştur. Bu bahis bizi birkaç soruyla baş başa bırakmaktadır: Sonuçların boyutuna dikkat etmek olasılığa dikkat etmekten daha mı önemlidir? Bir şeylere kişisel çıkar temelinde inanmak etik midir?