Pakistan’ın Gizli Cenneti: Şalimar Bahçeleri

Şalimar Bahçeleri, Hindistan'ın Jammu ve Keşmir bölgelerindeki Srinagar şehrinin eteklerinde yer alan, sağ kıyısında bulunan Dal Gölü'nün kuzeydoğusundaki bir kanalla şehre bağlanan bir Babür bahçesidir. Diğer isimleri Shalimar Bagh, Farah Baksh ve Faiz Baksh’dır. Şalimar Bahçeleri, 1619'da Babür İmparatoru Cihangir tarafından eşi Nur Cihan için yaptırılmıştır. Bahçe, Babür bahçeciliğinin en yüksek noktası olarak kabul edilir. Günümüzde halka açık bir park olarak hizmet vermektedir.

İmparator Cihangir, kraliçesini memnun etmek için hayalindeki proje olan ünlü Şalimar Bahçeleri’ni inşa etmiştir. Antik bahçeyi 1619 yılında genişleterek kraliyet bahçelerine dönüştürmüş ve buraya “keyifli” anlamına gelen Farah Baksh adını vermiştir. 1630 yılına gelindiğinde İmparator Şah Cihan'ın emriyle Keşmir valisi Zafar Han burayı genişletmiş ve buraya “bereketli” anlamına gelen Faiz Baksh adını vermiştir. Daha sonra Zafar Han'ı takip eden Pathan ve Sih valileri için bu bahçe bir eğlence yeri halini almıştır. Maharaja Ranjit Singh'in yönetimi sırasında bahçe içerisinde bulunan Mermer Köşk, Avrupalı ziyaretçilerin misafirhanesi olarak kullanılmıştır. Binanın elektrifikasyonu Maharaja Hari Singh'in yönetimi sırasında yapılmıştır. Böylece yıllar geçtikçe bahçe birçok hükümdar tarafından genişletilmiş ve farklı isimlerle anılmıştır. Ancak en popüler isim günümüzde bilindiği şekliyle Şalimar Bahçesi'dir.

Babür döneminde İmparator Cihangir ve eşi Nur Cihan, Keşmir'e o kadar hayrandı ki yaz aylarında Delhi'den tüm maiyetleriyle birlikte en az 13 kez Srinagar'a gelmişlerdi. Şalimar Bahçeleri, imparatorluğun yazlık ikametgâhı ve kraliyet sarayıydı. Srinagar'a ulaşmak için Pir Panjal sıradağlarının zorlu ve karlı geçitlerini filler üzerinde aşmışlardır.

Şalimar Bahçeleri 16 hektarlık bir alanı kaplamaktadır ve güneyden kuzeye doğru inen üç teras halinde düzenlenmiştir. Kırmızı kumtaşından mazgallı bir duvarla çevrelenen düzenli planda; üst ve alt teraslarda kare yataklar, ara terasta ise uzun bloklar yer almaktadır. İçerideki zarif köşkler, geniş su havzalarına yansıyacak şekilde düzenlenmiş olup kavak ve selvi ağaçları arasında yer almaktadır. Doğrusal tasarım, Pers etkisi ile geleneksel İslam mimarisinin kusursuz bir karışımıdır. Başlangıçta bahçenin güneyinden kuzeyine doğru inen yedi teras vardı ancak bunlardan sadece üçü günümüze kadar kalabilmiştir. Her bir teras diğerinden yaklaşık 15 metre yüksektedir ve resmi olarak ekilmiş çiçek tarlaları, çeşitli türde ağaçlar (selvi, kavak, gökçe, mango, erik, vb.) ve özenle yapılmış su havuzları ile ayrılmıştır.

Büyüleyici bahçenin en üst katına “zevk bağışlayan” anlamına gelen Farah Bakhsh adı veriliyordu. Bu teras İmparatorun haremine aitti. Ortadaki teras, “iyilik bağışlayan” anlamına gelen Faiz Bakhsh olarak biliniyordu ve kralın kendisine ayrılmıştı. En alttaki teras “hayat bağışlayan” anlamına gelen Hayat Bakhsh adını taşıyordu. Soylulara ve bazen de halka açıktı. Şalimar Bahçeleri'nin ana girişi bu kattan geçiyordu.

Şalimar Bahçeleri'nde bulunan toplam 410 adet çeşme, burayı bir mühendislik ve mimari harikası haline getirmektedir. En üstteki terasta 105, ortadaki terasta 152, en alttaki terasta ise 153 çeşme bulunuyor. Lahor'daki bu bahçeler, yoğun bitki örtüsü ve karmaşık su yapılarının yanı sıra Babür döneminin imzasını taşıyan sanat eserlerini içeren bazı etkileyici binalara da sahiptir. Şalimar Bahçeleri'ndeki en dikkat çekici yapılardan bazıları arasında imparator ve soylularının, çeşmelerin oluşturduğu serinliğin tadını çıkarmaları için inşa edilmiş köşkler yer almaktadır.

Bahçenin statüsü, 19. yüzyıla kadar Babürlerin kraliyet alanı olarak kaldı. Bahçe, 19. yüzyılın başlarında, 1818 civarında, Sih hükümdarı Ranjit döneminde ahır olarak kullanılmasıyla prestijini kaybetti. İngilizler döneminde 1842'den 1947'ye kadar yenilenen bahçe, eski görkemine yeniden kavuşturuldu. İngilizlerin bahçe yönetimini devralmasıyla bahçe halka açıldı. Günümüzde Şalimar Bahçeleri hem yerli halk hem de turistler için popüler bir mekândır.

İmparator Cihangir'in saltanatının ilk dönemlerinde (1569-1627) Şalimar Bahçeleri'nin üst terasında inşa edilen Siyah Köşk’te Farsça ünlü bir yazıt bulunmaktadır:

Agar Firdaus bar rōy-e zamin ast, hamin ast-o hamin ast-o hamin ast.

Şair Amir Khusrau'nun bu beyti Hindistan ve Pakistan'da da birçok binanın üzerinde yazılıdır. Türkçeye çevrildiğinde şu anlama gelir:

"Yeryüzünde bir cennet varsa, o buradadır, buradadır, buradadır."