Osmanlı’nın İlk Milli Bayramı

Bayramlar, halk tarafından dini ya da milli olarak özel kabul edilen günlerdir. Bayram sözcüğü, Arapça îd/ıyd kökünden türemiştir ve kutlama veya toplanma anlamına gelmektedir. İyd-i Milli de “milli bayram” anlamına gelmektedir.

10 Temmuz 1324 (23 Temmuz 1908) yılında II. Abdülhamit’in 33 senelik yönetimi sona ermiş, Kanun-ı Esasi tekrar yürürlüğe konmuş ve Cumhuriyet ilan edilmiştir. Meşrutiyeti ilan edenler devletin çöküşünün durdurulabileceğine inanmışlardır. II. Meşrutiyet Dönemi’nde de hem yeni rejimin düzenini oluşturmak hem de bir “Osmanlı” kimliği ve bilinci oluşturmak amaçlandığı için ulusal bayram, bir araç olarak kullanılmıştır.

Bir milli bayram gününe karar verme fikri İzmit Mebusu Ahmet Müfit Bey’in ve Maarif Nezareti memurlarından Mehmet Ziya Bey’in müracaatı üzerine gerçekleşmiştir. Mebusan Meclisi’ne sunduğu “Osmanlıların istiklâlini ilân ettikleri Kânûn-ı Sânî’nin 14. gününün eyyâm-ı mahsûsa-i milliye meyanına ithaline” dair teklif, Mebusan Meclisi’nin 21 Ocak 1909 tarihli oturumunda söylenmesi ile gündeme geldi. Mebusan Meclisi’ndeki bazı kişiler 10 Temmuz yerine Osmanlı’nın kuruluş günü olan 27 Ocak gününün bayram ilan edilmesini teklif ettiler. Ancak İstanbul Milletvekili Hüseyin Cahit Bey, Osmanlı için daha önemli bir gün olan 10 Temmuz’un milli bayram olması gerektiği fikrini söyledi. Bu fikir, Mebusan Meclisi ve Ayan Heyeti tarafından kabul edilince her sene 10 Temmuz’un milli bayram olarak kutlanması kararlaştırıldı. Bu kararname 6 Temmuz 1909 tarihinde Takvim-i Vakayi’de yayınladı.

İyd-i Milli kelimesi ilk kez 10 Temmuz 1325 (23 Temmuz 1909) tarihli Tanin Gazetesi’nde kullanıldı. İstanbul’da ve yurt dışı konsolosluklarında şenlikler düzenlendi. Ayrıca yurt dışı konsolosluklarına bayrakların çekilmesi emredildi. Hürriyet Tepesi'nde düzenlenen ve Padişah Mehmet Reşad’ın da katıldığı şölenlerde, hürriyet şehitleri için dikilecek olan anıt çalışmalara başlandı ve dualar edildi.

Gündüz başlanan kutlamalar gece boyu da devam etti. 1910 yılındaki kutlamalarda Osmanlı Donanması’nın geçit töreni yer aldı. Bu geçit töreniyle donanmanın büyüklüğü tüm dünyaya gösterilmiş oldu. 1911 yılındaki kutlamalarda, şehitler için yapılan Abide-i Hürriyet açıldı. Ayrıca öğrenciler tarafından vatanseverlik ile ilgili şiirler okundu. İstanbul haricinde diğer şehirlerde de İyd-i Milli için hazırlıklar yapıldı. İstanbul’da Abide-i Hürriyet’te padişahın da katıldığı görkemli törenler düzenlendi. Padişahın huzurunda cirit atma, güreş ve okçuluk yapıldı; aynı zamanda zanaatkâr loncalarının geçit törenleri de oldu. Fırıncılar ekmek pişirdi, ciltçiler kitap ciltledi, hokkabazlar çeşitli oyunlar sergilediler. Bunların hepsi geçit töreninden sonra padişaha sunulurdu.

Mısır’daki kutlamalar için özel kurul oluşturuldu. Bu kurul kutlama için bir bahçeyi özel olarak hazırladı ve burada bayramın kutlanması için “Enver ve Niyazi” isimli bir oyun oynandı. İstanbul manzaraları sinematograflar vasıtasıyla halka gösterildi ve çeşitli şarkılar söylendi. Kudüs’te de 10 Temmuz akşamı Kudüs surlarının içi ve dışı rengârenk donatılarak bu milli bayram halk tarafından kutlandı.

Sonraki yıllarda da büyük bir coşkuyla kutlanan milli bayram, 1915 yılında I. Dünya Savaşı nedeniyle sadece Sadrazam Said Halim Paşa tarafından verilen küçük bir şölenle heyet içerisinde kutlandı. 1918 yılından sonra ise ülkenin savaşta olması nedeniyle herhangi bir kutlama gerçekleştirilmedi. Savaş yıllarından sonra yani beş yıl aranın ardından 1923 yılında Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti tarafından düzenlenen şölenlerle 10 Temmuz İyd-i Millî tekrar kutlanmaya başlandı. Cumhuriyet'in ilan edilmesinden sonra da İyd-i Millî kutlanmaya devam edildi ancak önemi giderek azalmaya başladı. 27 Mayıs 1935'te kabul edilen Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun ile 10 Temmuz İyd-i Millî'nin kaldırılmasına; milli bayram olarak 29 Ekim’in kabul edilmesi ve kutlanılmasına karar verildi.