Osmanlı'nın İlk Kız Muallim Mektebi: Darülmuallimat

Tanzimat Dönemi’nde yapılan yeniliklerden biri de eğitim alanıydı. Taşrada bulunan kız mekteplerinin öğretmen ihtiyacını karşılamak için Dârülmuallimat adı verilen ilk kadın öğretmen okulu açıldı. Başlarda İstanbul Darülmuallimat’ı ya da Darülmuallimat-ı Aliye isimleriyle İstanbul’da faaliyet gösteren bu mektep, artan ihtiyaca binaen başka vilayetlerde de açılmıştır. Mekteplerin temel açılma gayesi ise Osmanlı’nın eğitimini düzene koymayı hedefleyen Maarif-i Umumiyye Nizamnamesi’nin 68.maddesidir.

Osmanlı’da bazı devlet adamları ve aydınlar tarafından, eğitim alanında geri planda kalındığı söylenmiştir. Bilhassa kızların eğitimine gereken özenin gösterilmediği fark edilmiştir. Bu süreçte Osmanlı’da mevcut bulunan eğitim sistemi sorgulanmıştır. Kızlar için de kız rüştiye mekteplerinin açılması için çalışmalar başlatılmıştır. 1859 yılında ise Sultanahmet’te ilk kız rüştiye mektebi olan Cevri Kalfa İnas Rüştiye Mektebi açılmıştır. Bu tarz mektepler gittikçe artmaya başlamıştır. Bu ise mekteplerde talebe yetiştirecek hoca hanımların yetiştirilmesi sorununu beraberinde getirmiştir. Başlarda yaşanan bu eksiklikten dolayı bu mekteplerde yaşlı ya da ahlaklı erkek hocalar görevlendirilmiştir. Daha sonra ise bu sorunu çözmek için bir adım atılmıştır. Zamanın Maarif Bakanı Saffet Paşa yönergesiyle kız öğretmen yetiştirmek üzere İstanbul’da Darülmuallimat açılmıştır. Bu okul ile sıbyan ve rüştiye mekteplerine kadın hoca yetiştirmek hedeflenmiştir.

Darülmuallimat, Osmanlı Devleti’nde 1870-1924 tarihleri arasında faaliyet göstermiştir. Açıldığı tarih takriben 1869 yılının sonuna denk gelmektedir. Açılış konuşmasını Maarif Bakanı Saffet Paşa yapmıştır. Konuşmasında kadınların şer’i olarak herhangi bir engelinin olmadığını, tesettürlerinin bu duruma engel oluşturmadığı ifade etmiştir. Sıbyan mektebi 2 yılda, Rüşdiye mektebi ise 3 yılda öğretmen yetiştirmeyi hedeflemektedir. Sıbyan mektebinde verilen dersler şunlardı: mebâdî-i ulûm-i dîniyye, kavâid-i lisân-ı Osmânî ve kitâbet, usûl-i ta‘lîm, risâle-i ahlâk, târîh-i Osmânî ve coğrafya, ma‘lûmât-ı nâfia, mûsiki, dikiş ve nakış dersleri. Rüşdiye mektebinde ise okutulmak üzere bu derslere ilaveten inşâ, Arapça ve Farsça, tedbîr-i menzil, mebâdî-i ulûm-i riyâziyye ve tabîiyye ve terzilik dersleri. Bu mektep, ilk mezunlarını 1873 yılında vermiştir. Fakat yaşanan muhacir akımından dolayı mektep 2 sene kapalı kalmıştır. 1891 yılında bir hazırlık sınıfı açılmıştır. 6 yıl eğitim verecek olan bu sınıfın amacı kadın öğretmen yetiştirmektir. Osmanlı İmparatorluğu sosyal, siyasi ve ekonomik konularda çoğunlukla Fransa ile etkileşim içinde olduğundan, Fransız eğitim sistemi bu okullar için model oluşturmuştur. Dolayısıyla Fransızca bu okullarda öğretilen başlıca yabancı dildir.

1915'te yayımlanan Darülmuallimat Nizamnamesi ile Darülmuallimat kurumları yeniden yapılandırılmıştır. Toplam 39 maddeden oluşan bu nizamname, İbtidâî, İhzâri ve âlî gibi bölümleri içermektedir. Ayrıca Darülmuallimat-ı Âliye'nin kurulmasını da öngörmekteydi. İbtidainin eğitim süresi beş yıl, ihzârnin iki yıl ve âlinin üç yıl sürmüştür. Âli yani yüksek bölüm üç kısımdan oluşacak şekilde yapılandırılmıştı: Edebiyat, vatandaşlık ve matematik bilimi. 1918-1919 eğitim-öğretim yılında ihzari yani ortaokul bölümü kapatılmış, 1923-1924 eğitim-öğretim yılına gelindiğinde eski İhzari bölümüne benzer bir bölüm kurulmuştur. Nihayetinde okul İstanbul Kız Öğretmen Okulu adını almıştır.

Darülmuallimat, 1870 eğitim-öğretim yılında yapılan elemelerden sonra 50 öğrenci almıştır. 1871-1872 eğitim-öğretim yılında ise bu sayı 45'e düşmüştür. 1876 yılında bu okuldan ilkokul bölümünden sekiz, ortaokul bölümünden beş olmak üzere sadece 13 öğrenci mezun olmuştur. 1878-1879 eğitim-öğretim yılında işgal nedeniyle Rus bölgelerinden çok sayıda insanın İstanbul'a göç etmesi yüzünden eğitime ara verilmiş ve bu dönemde hiç öğrenci mezun olamamıştır. 1880'lerden itibaren okulun nüfusu artmıştır: 1883-1884 eğitim-öğretim yılında sayı 50'den 142'ye, 1884-1885 eğitim-öğretim yılında 159'a, 1885-1886 eğitim-öğretim yılında 183'e yükselmiştir. 1900-1901 eğitim-öğretim yılında ise öğrencilerin sayısı 183'tür. 1901-1902 eğitim-öğretim yılına kadar Darülmuallimat’tan toplam 381 öğrenci mezun olmuştur. Öğrenci sayılarındaki artışın yanında Darülmuallimat’ta görev yapan hocaların sayısında da artış olmuştur.

Darülmuallimatların bir kısmı I. Dünya Savaşı sonrası kalanı ise Kurtuluş Savaşı sonrası kapatılmıştır. Kapatılmayan 6 ya da 7 tane Darülmuallimat bulunuyordu. Bunlar da 1924-1925 yıllarında kız muallim mektebi adını almıştır. Günümüzde Konya Büyükşehir Belediyesi'nin "Taş Bina" adıyla restore ettiği bina da bir zamanlar Darülmuallimat olarak hizmet vermekteydi.