Ortaçağ Yahudi Alimi: Saadia Gaon

Asıl adı Saadia ben Yosef olan Saadia Gaon Müslümanlar arasında Said el-Feyyumi olarak tanınmaktadır. Babilonya’da Sura Rabbani Akademisinde başkanlık yaptığı için Saadia Gaon ismi ile bilinmektedir. Saadia Gaon, 882 yılında yukarı Mısır’da Feyyum yakınlarındaki küçük bir köyde doğmuştur. Hayatının erken dönemleri ile ilgili detaylı bilgi bulunmamakla birlikte yirmili yaşlarında Mısır’dan Filistin’e; bir süre sonrada Bağdat’a yerleştiği bilinmektedir. 942 yılında Bağdat’ta ölmüştür.

921 yılında Kudüs Akademisi başkanı, Fısıh (Paskalya) bayramının Babilonya takviminde belirlendiği Salı günü değil Pazar günü kutlanacağını ilan etmiştir. Bu uygulamaya göre bir sonraki senede de bayram Perşembe günü değil Salı gününe denk gelmektedir. Yapılan bu değişiklik sonraki yıllarda da Fısıh günlerinin değişmesine neden olmaktadır. Saadia Gaon, Kudüs Akademi başkanı olan Aaron ben Meir’i yaptığı bu değişiklikten vazgeçirmek için teşebbüste bulunmuş ancak başkan Meir bu durumu kabul etmemiştir. Saadia Gaon 921-922 yılları arasında Babilonya’ya giderek ikaz mektupları yazmıştır. Ancak bir sonuca ulaşmayan bu ikazlar neticesinde Filistin ve Babilonya’daki Yahudiler 922 yılının yılbaşını farklı günlerde kutlamıştır. Bunun üzerine Saadia Gaon, Sefer ha-Zikkaron kitabını ortaya koyarak Yahudi ileri gelenleri ve Filistinli alimlerle yapılan tartışmaları kazanmıştır. Bu başarının ardından Saadia, takvimin belirlenmesi konusunda otorite olarak kabul edilmiş ve ödül olarak Pumbetida Akademisi’nde görevlendirilmiştir.

Saadia Gaon’un babası Haham Joseph’in Saadia’nın ilk hocası olduğu bilinmektedir. Yapmış olduğu çalışmalardan iyi bir eğitim aldığı anlaşılan Saadia’nın hocalarının kimler olduğu ile ilgili bilgi bulunmamaktadır. Yirmi yaşına gelmeden önce Agron isimli ilk eserini kaleme aldığı bilinmektedir. Eser ilk İbranice sözlük ve dilbilgisi kitabıdır. Bu eserin İbrani şairlere ve kutsal şiir yazarlarına çok yardımcı olduğu; Saadia’dan yaklaşık iki yüz yıl sonra yaşamış olan Tevrat şairi Rabbi Abraham ibn Ezra, eseri övmüş ve yazarının da İbrani dilinin en eski otoritesi olduğunu ifade etmiştir.

Saadia Gaon’un Karailik mezhebi ile yapmış olduğu tartışmalarda onun hem Arap dilinde hem de Yahudilikle ilgili konularda otorite olduğunu göstermektedir. Anan ben David tarafından kurulan ve Talmud’un otoritesini reddeden ve yalnızca Tanah’ın otoritesini kabul eden Karailik, Saadia döneminde Mısır’da etkili olan Yahudi mezhebidir. Saadia Gaon, Karailer’in Yahudi olmadıklarını iddia etmiş ve doktrinleri ile ilgili çok sayıda makale ve mektup yazmıştır. Bu saldırılara kendi mektupları ile cevap veren Karailer, Arap dilinde Saadia kadar iyi olmadıkları için savunmaları da ikna edici olamamıştır. Böylece Saadia Gaon, Karailiğe karşı haham otoritesini başarıyla savunmuştur.

Saadia Gaon’un Yahudi halkı için yaptığı önemli çalışmalardan biri de Arapça Tevrat tercümesidir. Tevrat’ı, Arap topraklarında yaşayan Yahudilerin konuştukları dil olan Arapçaya tercüme etmiş ve yorumlamıştır. Tercümelerinde yapmış olduğu açıklamalar ile yalnızca Yahudi okuyucuları değil, Araplar ve diğer Yahudi olmayan okuyucular için de ayetleri netleştiren açıklamalarda bulunmuştur. Tüm eserlerinde Yahudi dininin ve geleneğinin güçlendirilmesi için çalışmıştır. Yahudi inancının tehdit edildiği bir dönemde Saadia Gaon, Yahudi halkını Tevrat ve gelenek ile yeniden bir araya getirmiştir. İbn Meymun, Saadia Gaon ile ilgili; "Rav Saadia Gaon olmasaydı, Tevrat Yahudi halkından neredeyse kaybolacaktı. Çünkü ışık tutan oydu. Karanlık olanı güçlendirdi ve Tevrat'ı sözlü ve yazılı olarak her yere yaydı.” demiştir.

Saadia Gaon’un döneminde entelektüel Yahudiler, Arapların kültürüne ve özellikle dillerinin zenginliğine, Helenistik filozoflara ilgi duymuşlardır. Saadia, Yahudi cemaatinde olan bu kültürel bir krizi fark etmiş ve tüm hayatını Arap dili ile Yahudi inancını felsefi terimlerle sunmaya ve bu konuları Yahudi metinlerle ilişkili olarak açıklamalar yapmaya adamıştır. Bu amaç doğrultusunda Arapça konuşan Yahudilerin orijinal kutsal yazılara ulaşmaları için İncil’in iki ayrı tercümesini kaleme almıştır. Bunların dışında Yahudilerin ilk dua kitabı olan siddur’u hazırlamış, hukuk, gramer, ritüeller ile ilgili çok sayıda eser vermiştir.

Yahudi dini ve kültürü için tüm gücüyle çalışan Saadia Gaon, Yahudiliğin rasyonel terimlerle ilk sistematik açıklamasını sunmuş ve Yahudilerin kitap ehli olarak kalkınmasının yolunda önemli bir kilometre taşı olarak kabul edilmiştir.