Olağanüstü Vergilendirme: Avarız

Avarız, arıza kelimesinin çoğuludur. Kelime; kaza, bela, beklenmedik engel manasına gelir. İkincil anlam olarak olağanüstü vergi demektir. Avarız vergisi, Osmanlı’da olağanüstü olaylarda devletin tahsil ettiği bir çesit verginin adıdır. İlk vergilendirme, 2. Bayezid döneminde Küçük Kıyamet olarak adlandırılan İstanbul Depremi sonrasında gelmiştir. Bundan sonra genellikle savaş dönemlerinde duyulan ihtiyaçlar için avarız vergisi toplanmış fakat sürekli yapılan savaşlar dolayısıyla 1. Mahmut döneminde standart bir vergi haline getirilmiştir.

Halk ek vergilendirmeyi öderken zorlanmış, çeşitli hayır sahipleri kendi bölgesindeki mahalle sakinlerini bu vergi yükünden kurtarmak için avarız vakıfları kurmuştur. Kurulan vakfın gelirleri avarız için tahsis edilmiştir. Vergi alınmadığı zamanlar ise vakfın geliri kamu yararına kullanılmıştır. Bu vakıflar toplumun bütününü kapsayacak şekilde kurulmuş, Müslümanlar ve gayrimüslimler vakıflara gelir oluştururken ve vakfın hizmetlerinden yararlanırken bir ayrıma tabi olmadan müşterek hareket etmiştir.

Vakıf gelirleri vergi haricinde deprem, yangın, su baskını, salgın gibi afetlerde halkın gereksinimi için kullanılmıştır. Gençlere evlilik ve iş kurmak gibi sosyal işleri için çeşitli destekler sunulmuştur. Yol, su yolu, kaldırım imali benzeri ihtiyaç duyulan bayındırlık faaliyetleri vakfın ödeneği sayesinde inşa edilmiştir. Böylelikle zamanla değişen bir mahiyet kazanan avarız vakıfları, avarız akçesi ve avarız sandığı olarak da adlandırılır olmuştur.

Tanzimat’a kadar süren avarız vergisi fermandan sonra uygulamadan kaldırılmıştır. Vakıf gelirleri bundan sonra kamu hizmeti gören kurumlar için değerlendirilmiştir. Hilali Ahmer gibi hayır kurumlarına para tahsisleri yapılmış, Maarif Nezareti’nin talebiyle okulların çeşitli ihtiyaçları karşılanmıştır. Bunların yanı sıra mahalleliye yapılan yardımlar devam etmiştir. Cumhuriyet dönemine kadar faaliyetleri süren avarız vakıfları 1930 yılında belediyelere devredilmiştir.