Noel’in Antik Kökeni

Yüzyıllar boyu devam edegelen, kıtaları aşan kutlamalarıyla Noel zengin bir kültürel karışımın ürünüdür. Kökleri antik pagan şenliklerine dayanan ve zamanla Hıristiyan gelenekleriyle iç içe geçen Noel, dünya çapında kutlanır hale gelmiştir.

İsa’nın hayatı ve söylemleri üzerine şekillenmiş bir din olan Hristiyanlıkta tüm inanç, ibadet ve bayramların kökeni İsa’ya dayanmaktadır. İsa’nın doğumu da Hıristiyanlıkta Miladi yılın başlangıcı olarak kabul edilmekte ve İsa’nın kış mevsiminde dünyaya geldiğine inanılmaktadır. Esasında İsa’nın ne zaman doğduğu bilinmemektedir. Zaten o dönemlerde doğum günlerinden daha önemli kabul edilen kişilerin ölüm günüdür. Bu nedenle İsa’nın doğduğu günün bilinmemesi sıradan bir durum olarak görülmektedir. Öyle ki IV. yüzyılın ilk yarısına kadar Kilise dâhil olmak üzere hiçbir Hıristiyan İsa’nın doğduğu günü merak etmemiştir. Fakat zaman içerisinde bazı teologlar İsa’nın doğumuna dair farklı tarihler ortaya atmaya başlamıştır. Bu dönemde İsa’nın doğumuna dair konuşulan tarihler, 1 Ocak, 6 Ocak, 20 Mayıs, 25 Aralık’tır. Bu tarihler içerisinde en makul olan tarihin 20 Mayıs olduğu düşünülmektedir. Çünkü Luka İncili’nde anlatılanlara göre İsa’nın doğumunda çobanların sürülerinin başında oldukları anlatılmaktadır. Kuzulama mevsimi olarak bilinen bahar aylarında çobanların sürülerini yalnız bırakmadıkları bilinmektedir. Kışın ise hayvanlar ağılda kapalı olduğu için çobanların onları beklemesi gibi bir durum oluşmamaktadır. Fakat bu işaretlere rağmen Batı Kilisesi bu tarihler arasından 25 Aralık’ı İsa’nın doğum günü olarak kabul etmiştir. Doğu Kiliseleri ise 6 Ocak’ı İsa’nın doğum günü olarak belirlemiştir.

İsa’nın hayatını temel alan Hıristiyan kutsal metinleri olan İncillerde İsa’nın doğum zamanını net bir şekilde ortaya koyan ifadeler bulunmamaktadır. Kanonik olarak kabul edilen dört incilden yalnızca iki tanesi İsa’nın doğumunu anlatmaktadır. Matta ve Luka İncilleri’nde yer alan bu doğum anlatımları birbirlerinden oldukça farklı detaylara sahiptir. Matta İncili’nde İsa’nın Kral Hirodes zamanında dünyaya geldiği anlatılmaktadır. Ancak İsa’nın, Hirodes’in krallığının kaçıncı yılında doğduğuna dair bir bilgi bulunmamaktadır. İlerleyen anlatımlarda Meryem’in nişanlısı Yusuf’un, İsa’yı ve Meryem’i alarak Mısır’a gittiği ve Hirodes’in ölümüne kadar orada kaldığı anlatılmaktadır. M.Ö. 4. yüzyılın, Hirodes’in saltanatının son günleri olduğu düşünüldüğünde İsa’nın bu tarihten birkaç yıl önce doğduğu sonucuna ulaşmak mümkündür. Luka İncili’nde anlatılanlara göre İsa’nın doğumuna ilişkin iki farklı tarih ortaya çıkmaktadır. Bir anlatıma göre İsa, M.S. 6. yüzyılda yapılan bir nüfus sayımında doğmuştur. İkinci anlatıma göre ise M.Ö. 4. yüzyılda ölen Kral Hirodes zamanında dünyaya gelmiştir. Öyle ki bu iki İncil'de yer alan anlatımlar incelendiğinde bugün Kilise’nin kabul etmiş olduğu 25 Aralık tarihinin İsa’nın doğum günü olamayacağı açıkça görülmektedir. Özellikle Luka İncil'inde geçen “Aynı yörede sürülerinin yanında nöbet tutarak geceyi kırlarda geçiren çobanlar vardı.” (Luka 2:8) ifadesi aralık ayının İsa’nın doğum günü olmasının imkansız olduğunu, çünkü bu ayda çobanların kırlarda gecelemesinin mümkün olmadığı görülmektedir. Bu durumda İsa’nın doğum gününün aralık ayı olarak belirlenmesinin ya bir hesap hatası yahut kasıtlı olarak seçilmiş bir tarih olduğu ihtimallerini akıllara getirmektedir. 

Batı Hıristiyanlığı tarafından 25 Aralık tarihinin İsa’nın doğum günü olarak tercih edilmesinde eski Roma tarafından benimsenmiş olan Mitraizm inancın etkili olduğu kabul edilmektedir. Pers kökenli olan Mitraizm, Roma pagan kültüründe son derece yaygın hale gelmiş dinlerden biridir. Bu inanca göre güneş tanrısı Mithra, 25 Aralık’ta doğmuştu ve pazar günü de ona ait bir gün olarak kabul edilmişti. Güneşin en aşağı noktaya inmesinin ardından yeniden yükselmesi yani günlerin uzamaya başlaması, paganlar tarafından neşe içinde kutlanılmaktaydı. Din değiştiren pagan Romalılar da eski inançlarındaki bu coşkulu kutlamaları terk edememiş, bu kutlamalar yeni inançlarına entegre edilerek devam ettirilmiştir. Böylece Latince, “Dies Natalis Solis Invicti” yani “Yenilmez Güneşin Doğum Günü” olarak adlandırılan Mithra’nın doğum günü 25 Aralık, pagan Roma kültüründen Hıristiyanlığa geçmiştir.

Noel sözcüğü de Latince doğum günü anlamına gelen “dies natalis” sözcüğünün Fransızca karşılığıdır. Bu çerçevede İsa, dünyanın ışığı olarak kabul edilmiş ve güneşin yeniden yükselmeye başladığı 25 Aralık tarihi onun doğum günü olarak kutlanmaya başlanmıştır. Mithra’nın doğum günü olan 25 Aralık’ın İsa’nın doğum günü olarak kabul edilmesinin ardından Mithra’nın günü olan Pazar günü de İsa’ya özel bir gün haline getirilmiştir. Böylelikle pagan inançlarını terk edemeyen Romalıların, eski inançlarıyla bu denli benzer özellikler taşıyan Hıristiyanlığı kabul etmeleri kolay hale gelmiştir.

IV. yüzyılda Bizans İmparatoru Konstantin’in Hıristiyan olmasından sonra 25 Aralık İsa’nın doğum günü olarak kabul edilmiş ve 354 yılında Papa Liberius tarafından bu tarih İsa’nın doğum günü kutlaması haline gelmiştir. Günümüzde Christmas olarak bilinen İsa’nın doğumu kutlamalarının İngilizce kökeni “Christ’s mass” yani “İsa’nın ayini”dir. Eski İngilizcede “cristes maesse” olarak kullanılmıştır. 1568 yılından itibaren bugün son hali olan Christmas şeklinde kullanılmaya başlanmıştır. Dünyanın pek çok yerinde İsa’nın doğum günü olarak kutlanan 25 Aralık tarihinin esasında farklı kültürlerin etkisiyle ortaya çıkmış olduğu ve Hıristiyanlar arasında da Doğu ve Batı olmak üzere farklı zamanlarda kutlandığı görülmektedir.