Müslümanların Bastığı İlk Paralar

Sözlükte parça anlamına gelen, Farsça "pâre" kelimesinden türeyen para tarihte çeşitli medeniyetler tarafından kullanılan ve halende kullanılmakta olan bir araçtır. Tarih boyunca pek çok medeniyet çeşitli para türleri kullanmış ve kendi paralarını basmıştır. Müslümanlar da zaman içerisinde kendi paralarını basmış ve kullanmışlardır. İslam Tarihi literatüründe madeni paralar "sikke" olarak adlandırılmıştır. Saf gümüşten basılan para dirhem, saf altından basılan para dinar olarak isimlendirilmiştir.

Müslümanların ilk dönemlerde kendilerine ait bir para birimleri yoktu. Müslümanlar, Bizans’ın altın dinarı ile Sasani’nin (İran) gümüş dirhemini kullanıyorlardı. Irak ve İran fetihlerine kadar Müslümanlar Sasani dirhemini kullandılar.

Hz. Ömer döneminde ilk defa İran dirhemi Müslümanlar tarafından basılmış olsa da bu para Müslümanlara ait bir para değildi. Hz. Ömer döneminde 1 dinar (miskal), 10 dirheme eşitti.

DİRHEM

685-705 yılları arasında Emevi halifesi olan Abdülmelik b. Mervân ilk defa İslam dirhemini bastıran kişidir. Dirhem kelimesi Yunanca “Derahmi” kelimesinden önce Farsçaya, daha sonra Arapça’ya geçmiştir ve çoğul olarak “derahim” şeklinde kullanılır. İlk dönemlerde mutlak para anlamında kullanılan dirhem kelimesi daha sonra gümüş paralar için kullanılmıştır. Nümismatların bulduğu 697 yılında basıldığı anlaşılan dirhem bugüne kadar tespit edilen en eski İslam dirhemidir. Bu dirhemin ağırlığı 2,97 gram yani 14 kırattır, Vasık Billâh’ın halife olmasıyla birlikte 842 yılından itibaren 3 gramdan daha ağır, hatta az da olsa 4-6 gram dirhemler basılmış ve kullanılmıştır. Bu dönemde 14 dirhem 1 İslam dinarı değerindeydi.

Dirhemin ön yüzünde “Lâ ilâhe illallāhü vahdehû lâ şerîke leh”, bunun çevresinde çember şeklinde “bismillâh, duribe hâze’d-dirhem bi... fî seneti...” şeklinde darp yeri ve darp tarihi yazılıdır.

Dirhemin arka yüzünde ise, “Allāhü ahad Allāhü’s-samed lem yelid ve lem yûled ve lem yekün lehû küfüven ahad”, çerçevesinde ise “Muhammedün resûlullah” ibaresiyle Tevbe sûresinin 33. âyeti yer almaktadır.

DİNAR

Dinar Grek-Latin kökenli "denarius" kelimesinden Arapça’ya geçmiştir. Kelimenin çoğulu “denanir” şeklindedir. Dinar saf altından basılan para için kullanılan isimdir. İlk İslam dinarı 696 yılında Abdülmelik b. Mervân döneminde basılmıştır. Bir dinar 4,25 gram yani 20 kırattır. Bu dönemde 1 İslam dinarı 14 dirhem değerindeydi. Yine 1 İslam dinarı 18 Bizans ve 12 Batı Avrupa dirhemi değerindeydi.

İlk orijinal İslâm dinarı kabul edilen 696 tarihli paranın ön yüzünde, “Allāhü ahad Allâhü’s-samed lem yelid ve lem yûled” ibareleri; bunun çerçevesinde “bismillâh duribe hâze’d-dînâr fî seneti...”, arka yüzünde ise “lâ ilâhe ill / allāhü vahdehû / lâ şerîke leh” ve çerçevesinde “Muhammedün resûlullah erselehû bi’l-hüdâ ve dîni’l-hakkı li-yuzhirahû ale’d-dîni küllih” ifadeleri bulunmaktadır.

Basılan dinarın üzerinde bulunan Roma İmparatorluğu'na ait kabartma ve haç işaretleri kaldırılmıştır. Üzerinde resim bulunmadığı ve yazıları nakış şeklinde göründüğü için İslam dinarı "menkuş" yani nakışlı adıyla da isimlendirilmiştir.