Mitolojiler Uydurma Hikayeler Midir?

Mitoloji sözcüğü Yunanca “mythos” ve “logos” kelimelerinin birleşmesinden oluşmaktadır. Mitos kelimesi, destan, efsane, söylenen söz, masal; logos ise söz ve bilim anlamına gelmektedir. Mitoloji, bütün mitleri içinde barındıran kapsayıcı bir anlamda kullanılmakla beraber geçmişten günümüze kadar anlatılan mitleri araştıran ve inceleyen bir bilim dalını ifade etmek içinde kullanılmaktadır.

Mitolojiler toplumların olmazsa olmaz anlatıları olarak kabul edilmektedir. Her toplumun kendine ait mitolojik anlatıları bulunmaktadır. Bu mitolojik anlatımlar ortaya çıktıkları toplumların kültürü ve dili ile şekillenmektedir. Bir toplumda mitolojinin fazla olması o toplumun dilinin ve edebiyatının güçlü olduğunun kanıtı olarak kabul edilmektedir. Zira hikaye anlatmak ve mitolojiler oluşturmak için kullanılan en kutsal malzemenin dil olduğu bilinmektedir.

Günümüzde mitolojik anlatımların eskilerin masalları olduğu ve bunların hakikatle bir ilgisi olmadığını kabul edenler bulunmaktadır. Ancak bu yaklaşım mitolojilerin değerini kavramış olan kişiler tarafından reddedilmektedir. Mitolojiler bir anlamda eski toplumların dini olarak karşımıza çıkmaktadır. Onların hayatı anlamlandırmasında etkili olan yegane hakikattir. Mitolojilere uydurma hikayeler olarak yaklaşmak, mitolojinin anlamını kavramaya engel olmaktadır.

Mitolojiler ilk insanlar için dünyada gerçekleşen olayların birer açıklaması konumundadır. Bu çerçevede Mircea Eliade, mitosu, kutsal gelenek, eski vahiy ve örnek olacak anlatımlar olarak tanımlamaktadır. Mitler, bir gerçekliğin nasıl yaşama geldiğini anlatmaktadır. Jung’un yaklaşımına göre mitler, kaotik ve anlamsız görülen dünyada insanların anlam ve huzur bulmak için anlattıkları öykülerdir. İnsanlığın en eski eğitim sistemi olarak kabul edilen mitler, Jung’un da ifade ettiği gibi kainatı ve burada yaşananları insanların nasıl anlamlı hale getirdiklerini anlatmaktadır. Kısacası bütün mitler bir yaratılış anlatısıdır, bir şeyin nasıl yaratıldığını, nasıl oluştuğunu açıklamaktadır.

Mitler incelendiğinde kültürel olarak farklılıklara rastlandığı kadar benzerliklerinde oldukça fazla olduğu görülmektedir. Bu durum mitlerin insanlar için ortak bir etkileşim aracı olduğunu ortaya koymaktadır. Örneğin, yaratılış mitosları, farklı kültürlerde anlatılan Tufan mitosları, dünyanın sonuna dair anlatılan mitoslar içerisinde benzer motifler yer almaktadır.

Mitolojiler ortaya koydukları anlatımlara göre şu şekilde sınıflandırılabilmektedir. Ritüel mitosları, köken mitosları, kült mitosları, prestij mitosları, eskatoloji mitosları ve son olarak teogoni mitoslarıdır.

Ritüel Mitosları: Ritüel; tören, ayin anlamlarına gelmektedir. Mircea Eliade’a göre mitolojilerde anlatılan ritüeller bir zamanlar tanrı tarafından gerçekleştirilen eylemlerin tekrar edilmesinden meydana gelmektedir. Dünyada her şeyin ilk hali tanrılar tarafından yapılmış ve insanlarda tanrıların yaptıkları bu eylemleri tekrar ederek ritüeller gerçekleştirmektedir. Ritüeller sonraki nesillere sözlü şekilde aktarılmaktadır. Bu aktarma esnasında yapılanlar bir çeşit drama halini almakta ve bu dramaya eşlik eden bir mit anlatılmaktadır. Ritüeller bu mitler aracılığıyla sürdürülmektedir.

Köken Mitosları: Mitlerin en eski türü olarak kabul edilen köken mitosları, bir adın, geleneğin yahut bir nesnenin nasıl ortaya çıktığını anlatmaktadır. İlk günahın ortaya çıkışı, ilk ölüm hadisesi, ilk aile törenleri, tanrıların insanları cezalandırmaları gibi mitoslar köken mitosları içerisinde yer almaktadır.

Kült Mitosları: İbadet ve ayinlerin kökenini açıklayan mitoslardan oluşmaktadır. İsrail toplumu için önemli bir yere sahip olan Mısır’dan çıkış hadisesi ve her yıl bu kurtuluşun kutlanması olan Fısıh bayramında hissedilen yaşanan bu tarihsel olaydan çok daha fazlasıdır. Burada hissedilen şey Yehova ve İsrailoğulları arasında yapılan ahdin onaylanması ve Tanrı’nın yüceltilmesidir.

Prestij Mitosları: Bir peygamber, halk kahramanı, kutsal bir kişinin doğuşu ve yapıp ettiklerinin anlatıldığı mitoslardır. Musa’nın doğuşu ve Nil’e bırakılışı, İsa’nın doğumu ve mucizeleri, Hz Muhammed’in hayatına dair anlatılanlar prestij mitoslarına birer örnektir.

Eskatoloji Mitosları: Eskatoloji mitosları bu dünyanın sona ermesi ve öte dünya hayatına dair anlatımları ele almaktadır. Dünyanın sonunun nasıl olacağı ve o dönemde yaşanacak olan olaylardan bahsedilmektedir.

Teogoni Mitosları: Bu mitoslarda Tanrı’nın evreni ve insanları yaratması; evrendeki her şeyin yaratıcısının ve sahibinin Tanrı olduğu vurgulanmaktadır. Bu mitosların gelişmiş kültürlerde ortaya çıktığı görülmektedir. Bu mitoslarda görülen ve görülmeyen bütün varlıkların bir sahibi olduğuna inanılmaktadır.

Eski insanların dünyayı ve dünyada karşılaştıkları olayları açıklamak için ürettikleri mitosları yok saymak ve uydurma olarak nitelendirmek bugün gerçekleştirdiğimiz pek çok ritüelin ve inancın anlamını kaybetmesine neden olacaktır. İnsan hayatına canlılık kazandıran mitosları görmezden gelmek sorgulamayı ve bu sorgulama sonucu ortaya çıkan somutlaştırmaları yok saymak anlamına gelmektedir.