Meşhur Astronomi Alimleri: Mecrîtî ve Zerkali

Astronomi insanlık tarihi kadar eski bir bilimdir. Gökyüzü her zaman insanlar için bir merak konusu olmuştur. İslam alimleri de astronomi ile ilgilenmişler bunun için çeşitli rasathaneler kurmuşlardır. Mecriti ve Zerkali de astronomi konusunda önemli isimlerdendir. 

Mecrîtî, (ö. 398/1007) Endülüs'ün Mecrit (Madrid) şehrinde doğmuştur. Küçük yaşlarında Endülüs’ün Kurtuba şehrine yerleşmiş ve orada Abdülgafir b. Muhammed’den matematik dersleri almıştır. Endülüs Emevi Devleti halifelerinden III. Abdurrahman döneminde kurulan alimler topluluğu ile irtibat halinde olmuş ve astronomi ilmine sahip olması sebebiyle sarayda astronom olarak görev almıştır. Kendisinden önceki dönemlerde bu alanda çalışmalar yapan Batlamyus ve Harizmi gibi alimlerin çalışmaları üzerinde incelemelerde bulunmuş ve astronomik gözlemler yapmıştır.

Sarayda yaptığı gözlemler sırasında takımyıldızlarının en parlak olan yıldızlarını gözlemlemiştir ve bu gözlemleri kayıt altına almıştır. Tasarladığı aletlerde cıvayı denge unsuru olarak kullanmıştır. Mecrîtî ve Endülüslü meslektaşı Zerkāle (ö. 493/1100) usturlabın gelişimine önemli katkılarda bulunmuşlardır.

Matematik ve astronomi gibi önemli alanlarda Endülüs’ün en seçkin bilgin ve alimlerinden biri olarak kabul edilen Mecrîtî, Endülüs’ün Öklid’i (Euclides) olarak anılmaktaydı. Mecrîtî’nin böyle bir üne sahip olmasında Doğu İslam beldelerine yaptığı seyahatlerden biri sırasında eline geçen eserler üzerinde yaptığı çalışmalar hayli etkili olmuştur. Matematik ve Astronomi gibi ilimlerin Endülüs’te müstakil birer ilim dalı haline gelmesinde Mecrîtî'nin gayretleri ve ortaya koyduğu eserlerin önemli bir rolü olmuştur. Mecrîtî ilmi gelenek konusunda kendinden sonraki bilginleri önemli bir şekilde etkilemiştir ve bu alanlarda bir otorite olarak kabul edilmiştir. Üstelik Mecrîtî’nin bu ünü ve otoritesi sadece İslam dünyası değil Batı için de geçerlidir.

Endülüslü astronom alimlerden bir diğeri de Zerkāle’dir. İspanya’da bulunan ve günümüzde Toledo adıyla bilinen Tuleytula şehrinde doğmuştur. Astronomi ilmine merakı sebebiyle devlet nezdinde kurulan ilmi heyetlerde görev almıştır. Yaptığı su saatleri sayesinde hayli ün kazanmıştır. Yaptığı saatlerde ay takvimini esas almıştır ve bu saatler Avrupa’da 17. yüzyılda yaygın olarak kullanılan saatlere bir örnek teşkil etmiştir.

Batlamyus'un ortaya koyduğu görüşlerinin bir kısmını eleştiren Zerkāle, uzun gözlemler yaparak Dünya ile Güneş arasındaki mesafeyi ölçmeye çalışmış ve gök cisimlerinin hareketlerini ölçmeye yarayan Tuleytula Cetveli'ni düzenlemiştir. Yıldızların yüksekliğini ve konumunu bulmak için kullanılan Safiha adı verilen düz bir usturlap geliştirmiştir. Bu cihazla ilgili açıklamaları ise İbranice ve Latince'ye çevrilmiştir. Aynı zamanda Güneş'in Dünya'dan en uzak olduğu zaman olan "solar apogee" veya "aphelion" hareketinin yılda 12.0 saniye olduğunu açıkça gösteren ilk kişi olarak kabul edilmektedir. Günümüzde bu hareketin gerçek değerin artık yılda 11,8 saniye olduğu bilinmektedir.

Gerek Mecrîtî gerekse Zerkāle gibi alimler sahip oldukları ilimleri ve ortaya koydukları çalışmaları sayesinde kendilerinden önceki dönemlerin birikimini kullanmışlar ve kendilerinden sonraki dönemler için hayli önem arz eden bir miras bırakmışlardır.