Meksika Kirli Savaşı ve Tlatelolco Katliamı

Kirli Savaş, soğuk savaş döneminde Latin Amerika’daki devletlerin, karşılarında yer alan sol ya da komünist fikirdeki gruba karşı yürüttüğü baskıcı eylemleri ifade etmektedir. Kirli savaş Latin Amerika’da askeri rejimlerin toplum üzerindeki baskısını anlatmak için kullanılsa da Meksika’da soğuk savaşın sahnelendiği bir alan olmuştur. 1960'lardan 1980'lere kadar, ABD hükümeti tarafından desteklenen Gustavo Díaz Ordaz, Luis Echeverría ve José López Portillo başkanlığındaki Meksika Kurumsal Devrimci Partisi (PRI) yönetimindeki hükümet ile sol görüşlü öğrenci ve gerilla arasındaki iç çatışma Kirli Savaş’ın Meksika ayağını oluşturmuştur. 1968’de yaşanan Tlateloco Katliamı ise bu kirli savaşın en şiddetli olaylarından biri olarak tarihe geçmiştir.

Meksika, İkinci Dünya Savaşı sonrası bir askeri vesayet altına girmediği ve ülke içerisinde sol bağlantılı ayaklanmalara dair belgeler paylaşılmadığı için Meksika’da uzun zaman süresince Kirli Savaş terimi kullanılmamıştır. Zaten 2000 öncesi hükümeti Kirli Savaş dönemini kabul etmemiştir. Ancak 1920’lerden 1980’lere kadar ülke içerisinde birçok usulsüz tutuklama, işkence, insanların kaybolması ve yargısız infaz gibi insan hakları ihlalleri yaşanmıştır.

Ülke içerisinde var olan eşitsizlik, elitler ve halk arasındaki uçurum, hükümetin ayrımcılık ve şiddet yanlısı politikaları nedeniyle gerilla hareketleri baş göstermiş, çeteleşmeler ortaya çıkmıştır. 1920’lerden beri özellikle kırsal kesimlerdeki isyanları bastırmak, toplanan protestocuları dağıtmak ve hatta öldürmek için güvenlik güçleri kullanılmış ve güvenlik güçleri isyanı bastırırken şiddet kullanmaktan geri kalmamıştır. Hali hazırda böyle bir geçmişe sahipken 1950’li ve 1960’lı yıllarda şehirlerde öğretmen ve işçi hareketleri gibi hareketlerde ve protestolarda da güvenlik güçleri şiddet kullanmış ve bu şiddetin dozajını giderek arttırmıştır.

1963’ten sonra ülke içerisinde gelir adaletsizliği ve ülkeyi yumuşak diktatörlükle yöneten hükümete karşı köylüler ve öğrencilerin isyanları olmuş, protestolar düzenlenmiştir. Bu isyanlara karşılık hükümet diğer isyanlardaki tutumuna nazaran sert bir tutum takınmıştır. 15 Mayıs 1963’te Morelia’da bir öğrenci ve 1966’da Michoacán’da bir öğrenci polis tarafından öğrencilere açılan ateş sonucu öldürülmüştür.

1967’de, Sonora Üniversitesi’nde başlayan öğrenci protestolarını güvenlik güçleri kampüse girerek sonlandırmıştır. İsyanlar ve ayaklanmaların neticesinde başkent Mexico City’de özel bir “ayaklanma karşıtı polis gücü” kurulmuştur.

1968’de, toplumdaki eşitsizlikler ve yönetime karşı harekete geçen topluluk hareketleri geniş halk kitleleriyle birleşmiş ve ulusal çapta öğrenci hareketlerinin de yoğunlaşmasıyla birlikte bu isyanlar daha çok ses getirmiştir. Buna karşılık polis gücü ve güvenlik güçleri bu isyanları bastırmak için kalabalık protestocu gruplara ve toplantıların yapıldığı iddia edilen binalara silahlarla ateş açmışlardır. 1968’de protestocu gruplar ve yönetim güçleri arasında şiddet yükselmiş, birbirlerine molotof kokteylleri ve bombalar atarak sokak çatışmalarını tırmandırmışlardır.

2 Ekim 1968’de, Mexico City’deki Plaza de las Tres Culturas’da (Tlatelolco Meydanı) toplanan yaklaşık on bin kişilik bir gruba ateş açılmış ve yüzlerce insan ölmüştür. Bu yaylım ateşinin ardından bölgede ölen insanların cesetlerini meydandan kaldırıp bir temizlik hareketine başlamışlardır. Bu katliamın devamında hükümete muhalif insanlar tutuklanmıştır. Toplanan insanların içerisinde çok sayıda öğrencinin yanında akademisyen, muhalif siyasetçiler, işçi sendika üyeleri gibi isimler de bulunmaktadır. Tutuklanan bu insanlar “kara kale” olarak bilinen hapishaneye götürülmüşlerdir. Tutuklanmalarla birlikte kaybolan öğrencilere ulaşılamamış, yaşanan bu olay “Tlatelolco Katliamı” olarak adlandırılmıştır.

Latin Amerika’da yaşanan insan hakları ihlallerine dair günümüzde de “SOA Watch” (School Of America Watch: Amerika Okulları İzleme Komitesi) adı altında bir insan hakları grubu mevcuttur. Bu grup, döneminde Amerikan Okulu’ndan mezun olan ve Latin Amerika’da askeri darbeler ve katliamlarda yer alan askerlerin Amerika’da kontr-gerilla eğitimi aldıklarını iddia etmektedir. Kirli Savaş sürecinde bu okuldan mezun olan yaklaşık 60.000 Latin Amerikan askerinin usulsüz tutuklamalar gibi baskıcı eylemlerde bulunduğunu ortaya koyarak, bu okulun kapatılması gerekliliğini savunmaktadır. Her ne kadar basında yer bulmuş olsa ve kampanya düzenlense de buna dair güncel bir kapatma durumu söz konusu değildir.

2000’de Meksika’da yapılan başkanlık seçimini Vicente Fox kazanmıştır. Fox’un kazanması, geçmişe dair bilgi ve belgelerin gün yüzüne çıkabileceğine dair halkı umutlandırmıştır. 2001’de resmi belgelerin bulunduğu arşivler kısmi olarak açılmış, Comision Nacional de Derechos Humanos (İnsan Hakları Ulusal Komisyonu), Kirli Savaş hakkında bir rapor yazmıştır. Rapor, bu döneme dair bazı belge ve bilgileri içermektedir.

2002’de “Geçmişteki Toplumsal ve Siyasal Hareketler İçin Özel Savcılık” kurulmuş ve geçmişte yaşanan olaylara dair soruşturmalar başlatılmıştır. Kirli Savaş döneminde başkanlık yapanlardan sadece Luis Echeverría yargılanmış, kendisinin üzerinde bulunan suçlamalar da 2009’da düşürülmüştür. Bu adımla birlikte Kirli Savaş dönemi kabul edilmiş olsa ve buna dair çalışmalar yürütülüyor olsa da yargılamaların yetersizliği akıllarda soru işareti bırakmıştır.