Kur'an'ı Kerim'in Çoğaltılması ve Harekelenmesi Tarihi

Kur’an-ı Kerim, Allah tarafından korunmuş ve değiştirilmeden kalmış tek kutsal kitaptır. Kur’an-ı Kerim’in, günümüzdeki kitap haline gelmesi bir süreç dâhilinde olmuştur. Öncelikle toplanmış, mushaf haline getirilmiş, sonrasında kitaplaştırılmıştır. Kur’an-ı Kerim’den doğan ve onun anlaşılmasında yardımcı olan ilimler vardır. Kur’an-ı Kerim’in tarihine ait bilgilere de bu ilimler aracılığı ile ulaşılmaktadır.

Kur’an-ı Kerim ilk olarak 610 yılında indirilmeye başlanmıştır. Allah tarafından Cebrail Aleyhisselam aracılığı ile kulu ve elçisi Muhammed‘e indirilmiştir. Kur’an-ı Kerim, 23 sene içinde peyderpey indirilmiştir. İslam bilginleri, Kur’an-ı Kerim’in parça parça uzun bir sürede inmesinde pek çok hikmetin bulunduğunu söylemişlerdir.

Kur’an-ı Kerim vahiy aşamasında, tebliğ aşamasında ve sonraki aşamalarda Allah Teâla tarafından hep korunmuştur. Rasulullah (s.a.v.) ise kendisine gelen bu vahyi insanlara tebliğ ediyor, ardından da vahiy kâtiplerine bu emirleri yazdırıyordu. O dönemde yazı yazmayı bilen sınırlı sayıda insan olması sebebiyle çok az sayıda vahiy kâtibi vardı. İlk Müslümanların çoğu gelen emirleri ezberliyordu. Mekkelilerde okur-yazar sayısı Medinelilerden fazlaydı. Bunun doğal sonucu olarak da vahiy kâtiplerinin çoğu Mekkeliydi. Rasulullah (s.a.v.) tarafından görevlendirilen vahiy kâtipleri nazil olan ayetleri buldukları uygun malzemelerin üzerine yazıyorlardı. Genellikle kullanılan malzeme ise hurma dallarının yazıya uygun yerleriydi.

Rasulullah (s.a.v.) hayattayken Kur’an-ı Kerim kitap haline getirilmemiştir. Bunun en büyük sebeplerinden birisi vahyin ne zaman kesileceğinin bilinmemesidir. Rasulullah (s.a.v.) vefat edeceği yıl Cebrail Aleyhisselam ile o güne kadar inen tüm ayetlerin karşılıklı olarak iki defa okunması Kur’an-ı Kerim’in şu anki sıralamasını meydana getirmiştir. İlk Mushaf böylece ortaya çıkmıştır. Kur’an-ı Kerim’i ezbere bilen sahabe sayısı ile ilgili farklı rivayetler vardır. Ama genel kabul gören rivayetlerden en azından 10’u geçtiği anlaşılmaktadır.

Yemame Savaşı ve başka diğer savaşlarda bazı hafız sahabelerin şehit olması Hz Ömer’i endişelendirmiştir. Böylece Hz. Ömer harekete geçip Kur’an’ın cem edilmesi (toplanması) gerektiğini Halife Ebu Bekir’e söylemiştir. Halife Ebu Bekir cem edilmesi görevini Hz. Zeyd bin Sabit’e vermiştir. Zeyd bin Sabit de ellerinde Kur’an nüshaları ve parçaları olanların, ellerindeki nüshaları görevlendirdiği heyete teslim etmelerini istemiştir. Zeyd bin Sabit ve beraberindeki heyet üyeleri son okumaya da dikkat ederek sahabelerin getirmiş olduğu yazılı metinleri kontrol edip yazmışlardır. Nüshalar iki şahit eşliğinde toplanmıştır. Kur’an’ı ezbere bilen sahabeler yazılı gelen metinleri kontrol etmiştir. Kur’an-ı Kerim hafızlar ve yazılı metinler sayesinde eksiksiz bir şekilde toplanmıştır. Ardından, bu bütün nüsha Halife Hz. Ebu Bekir’e teslim edilmiştir. Toparlanan bu iki kapak arasındaki Kur’an’a Mushaf adı verilmiştir. Mushaf, Hz. Ebu Bekir’den sonra Emirü’l-Mü’minin olan Hz Ömer’e onun da vefat etmesiyle kızı Hafsa’ya emanet edilmiştir.

Hz Ömer ve Hz. Osman’ın hilafeti zamanında fetihler artmıştır. Sınırları genişleyen İslam coğrafyasında ise Arap olmayan Müslümanlardan dolayı kıraat farklılıkları ortaya çıkmaya başlamıştır. Huzeyfe bin Yeman bir fetih esnasında Suriyeli ve Iraklı müslümanların arasındaki kıraat farklılıkları ihtilafa yol açar endişesiyle Halife Hz. Osman’dan bir çözüm bulmasını istemiştir. Hz Osman da eldeki tek Mushaf’ı çoğaltarak belli başlı merkezlere göndermeyi düşünmüştür. Görevi tekrardan Zeyd bin Sabit’e vermiştir. Abdullah b. Zübeyr, Said b. As, Abdurrahman b. Haris’ten oluşan heyeti de beraberinde görevlendirmiştir. Eğer yazımda ihtilaf ederlerse Kureyş lehçesine göre yazmalarını emretmiştir. 12 kişilik heyetle çoğaltılan mushaflar birer kari ile birlikte Mekke, Kûfe, Basra, Şam, Yemen ve Bahreyn’e gönderilmiştir. Bir Mushaf ise Medine’de kalmıştır.

Tüm bu çalışmalara rağmen okuma zorlukları ve farklılıkları sonlanmamıştır. Bu durumun temel sebebi ise çoğaltılan bu mushaflarda noktalama ve harekeleme bulunmamasıydı. Sorunu çözmek için Emevi Halifesi Abdulmelik b. Mervan’ın Irak valisi Ziyad b. Ebîh harekete geçmiştir. Ebü’l-Esved ed-Düeli’den yardım istemiş ve Ebü’l-Esved, emrine verilen bir kâtiple birlikte mushafı baştan sona harekelemiştir. Bu işlem okumada kolaylık getirse de tam olarak yanlışları önleyememiştir. Kur’an-ı Kerim’i ve dolayısıyla Arap dilini yeni öğrenenler benzer harfleri birbirinden ayırmada güçlük çekmiştir. Buna çözüm bulmak üzere sonraki dönemde Irak valisi Haccac b. Yusuf, İbn Ya’mer ve Nasr b. Asım’ı görevlendirmiştir. İbn Ya’mer ve Nasr b. Asım ise Ebü’l-Esved’den öğrendikleri noktalamaları Kur’an’a uygulamışlardır. Böylelikle bu şekilde yazılan mushaflar İslam coğrafyalarında yayılmıştır. Kur’an’a günümüzdeki halini ise Halil b. Ahmed vermiştir.