Kuran'da Bahsedilen Topluluk: Sâbiîler

Kuran’da bahsi geçen topluluklardan biri de Sâbiîler'dir. Sâbiîler, bugün Irak'ın güneyinde Dicle ve Fırat nehirlerinin bir araya geldiği Şatüllarap bölgesinde, nehirlerin kesiştiği Qurna, Qalat Salih, Halfaya'da ve Irak'ın kuzeyindeki Kut, Bağdat, Divaniye ve Musul'da yaşamaktadırlar. Sâbiîlik gnostisizmin bütün özelliklerini yansıtan bir dindir.

Kuran, Sâbiîler'den Hac, Bakara ve Maide olmak üzere üç surede bahseder. Sâbiîler, genel olarak Ehl-i Kitap arasında sayılır. Sâbiî kelimesi, "sabee" fiil kökünden "dönmek" anlamındaki ya da aynı kökten "suya dalmak" anlamındaki kelimeden türetilmiştir. Sâbiî, vaftiz olan ve suyla yıkanan anlamına gelir.

Sâbiîler diğer adıyla "Mandeenler" ya da "Mandeen" olarak da bilinirler. Sâbiîler denilince "vaftizciler", Mandeenler denilince de "gnostikler" anlaşılmaktadır. Her iki kelimede Sâbiî dini inananları için kullanılır. Ârâmîce’nin diyalektlerinden biri olup Sâbiîler’ce kutsal metin ve ibadet dili olarak kullanılan Mandence’de manda (bilgi, hikmet) kelimesinden türetilen mandayuta Sâbiîliği ifade eden ve Sâbiîler arasında yaygın olan bir terimdir.

Sâbiîler'in "mandi" olarak adlandırılan 'ruhların evi, tanrının evi' anlamını taşıyan basit bir kulübe biçiminde tapınakları vardır. Bu tapınakların, Hz. Adem zamanından beri inşa edildiğine, yani kadim tapınakların modeli olduğuna inanılır. Mandeenler'in tapınakları kuzey güney istikametinde inşa edilir. Kuzey, kıble kabul edilir. Işık kralının kuzeyde yaşadığına inanılır. Dolayısıyla ışık alemi de kuzeydedir. Karanlıklar alemi ise tam tersi güneyde yer alır.

Hermes'in Zümrüt kitabında verdiği sır bilgi ve hayat prensibi bu dinin temelini oluşturur. Bu prensibe göre yaratıcı ve yaratılışın aslında bir bütün olduğu ve yaratıcının özünü yaratılanın idrak sınırlarının ötesinde olduğu bilgisi semboller ve şifreli sözcüklerle anlatılır. Açık bir biçimde anlaşılması oldukça zor olan ve ancak gizli öğretilerle hak eden kişilere verilen bu iki temel prensibi gnostik ve bir dizi öğreti almaya hazır olanlar anlayabilirler. Sâbiîliğin Semavi dinlerden farkı da buradadır. Sabiilik’te de diğer bütün gnostik sistemlerde olduğu gibi kurtuluş için gerekli olan bir gizli bilgi inancı vardır. Bir kısmı onu bir varlık olarak kabul ederek birtakım özel isimler verirken bir kısmı da tanımlanamaz ve ulaşılamaz olarak nitelerler. Ezoterik öğretideki hayat prensibi akarsu ve mersin ağacı yaprakları ile sembolize edilir.

Mandeenler, dinlerinin ilk insan Hz. Adem'le birlikte var olduğuna inanırlar. Vaftiz, ayinler, ritüeller ve ibadetlerin Hz. Adem'e ilahi varlıklar tarafından öğretildiğine inanırlar. Bir din kurucusu peygambere inanmazlar. Onlar için çeşitli zamanlarda gelmiş ışık elçileri vardır. Vaftizci Yahya, Mandeenlerin değer verdikleri en önemli ışık elçilerinden biridir. Kutsal metinlerde Yahya doğruluğun peygamberi, öğreticisi ve Kudüs şehrinde ikamet etmiş olan elçi gibi ifadelerle nitelendirilir.

Mandeenler, Yahya'nın bir "nasurai" olduğuna ve çeşitli gizli güçlere vakıf olduğuna inanırlar. Nasurai, Mandeence koruyan muhafaza eden anlamına gelir. Yahya'nın vaftiz ettiği İsa peygamberin de bir "nasurai" olduğuna inanılır. Ancak Mandeenler, Hz. Adem'in gnostik mesajları takip etmediğine ve dünyanın materyalist gerçeklerini yansıtan mesajlar vererek hatalı davrandığına inanırlar.

Mandeenler'in değer verdikleri bir başka tarihsel şahsiyet de insanlığın tufanla yok edildiği felaketten "Işık Tanrısı" tarafından kurtarılan Hz. Nuh'tur. Tufan öncesi Hz. Nuh, yüce Tanrı tarafından uyarılmış ve bir gemi inşa edip ona binmesi emredilmiştir. Tufandan sonra Hz. Nuh'un oğlu Şem ve karısından Mandeen neslinin çoğaldığına inanılır.

Mandeenler, kutsal kitaplarını ve gizli bilgilerinin olduğu dokümanları baskı yoluyla değil, gerektikçe rahipler tarafından yalnızca elle yazarak çoğaltırlar. Kutsal metinlerin günümüze kadar ulaştırılması da bu sayede olmuştur. Literatürlerinde Aramca'nın bir doğu lehçesi olan Mandeence kullanılır. Bu dil, ayin törenleri sırasında konuşan rahipler ve din adamlarıyla sınırlı hale geldiği için çok az insan tarafından bilinir.

Dini yazılı belgeleri 10 grupta toplamak gerekirse bunlar: Ginza Rabba, Drasha d Yahya, Sidra d Nishmatha, Sfar Malwasha, Paghra tefsiri, Alf Trisar Shiala, İniania, Rahiplerin hazırladığı divanlar, rulolar halindeki divanlar ve Qmahia’dır. Bunlar arasından en önemli kitapları "Büyük Hazine" anlamına gelen ve aynı zamanda "Adem'in Kitabı" olarak da bilinen Ginza Rabba, "Yahya'nın Öğretileri" anlamına gelen ve Hz. Yahya'nın hayatını konu alan Drasha d Yahya ve gündelik dua ve ibadetlerin yer aldığı Qmahia isimli kitaplardır.

Sâbiîler denilince vaftizciler akla gelmektedir. Mandeenlerin kültleri bir su kültüdür. Vaftiz yapılacak olan suyun akarsu, kaynak suyu olması hayati önem taşır. Kuzeyden gelen Fırat ve Dicle'nin semavi suları taşıdığına inanılır. Bu nedenle de yalnızca rahiplerin bilgisi dahilinde olan her türlü dini gerekliliklerini semavi suların geldiği ve ışık aleminin bulunduğu Kuzey yönüne dönük yaparlar. Üç ayrı vaftiz vardır:

1) İslamiyet'te ki abdest almaya benzer. Sabah tuvalete çıktıktan sonra, her türlü dini seremoni öncesi vaftiz yapılır. Mandeenler başlarını da kapatarak kendi kendilerine vaftiz olurlar. Bunun için bir rahibe ihtiyaç yoktur. Buna "rishama" adı verilir.

2) "Tamaşa" adı verilen ve 3 kez suya dalma biçiminde gerçekleşen vaftiz için de rahibe ihtiyaç yoktur. Doğumdan sonra, ölü ile temas halinde, cinsel birleşme sonrası ve bulaşıcı hastalığı olan kimseyle temas halinde bu vaftiz vakit kaybetmeden hem erkek hem de kadınlar tarafından yapılmalıdır.

3) Gerçek vaftiz ya da asıl vaftiz diyebileceğimiz "masbuta" ise ancak rahip eşliğinde yapılır. Bu vaftiz yağ, su ve ekmekle kutsanarak gerçekleştirilir. Rahip, elini vaftiz edilen kişinin başına koyar, duasını okur, suya daldırma işlemini yapar ve üfler gibi "kushta" verir. Bu vaftiz pazar günleri yapılır. Doğum sonrası çocuğun vaftizi, evlilik, ölüye dokunmak, kötü konuşmak, kötü hareketler ve hatta suç kapsamına giren olaylar sonrası "masbuta" şarttır.

Günümüzde Sâbiîler, Dicle ve Fırat nehirlerinin kıyılarında özellikle Irak'ın güney vilayetlerinde yaşarlar. Yetenekli kuyumcular olmaları nedeniyle gümüş ve altın süslemelerde kendilerine özgü tarzlarıyla ünlüdürler. 2003'ten önce sayıları 50 bin civarındayken, bugün maruz kaldıkları ve yurt dışına göç etmelerine neden olan tacizler nedeniyle sayıları oldukça azalmıştır.