Küçük Albert’e Ne Oldu?

“Küçük Albert Deneyi” olarak Türkçeye çevrilen “Little Albert Experiment”, klasik koşullanmanın hayvanlarda olduğu gibi insanlarda da nasıl harekete geçirileceğini ve duygusal tepkilerin koşullandırılmasında nasıl kullanılabileceğini göstermek amacıyla John B. Watson ve öğrencisi Rosalie Rayner tarafından yapılmıştır. Tıpkı Rus bilim adamı Pavlov’un köpekler üzerinde yaptığı uyaranlara karşı tepki oluşturmaya neden olan klasik koşullanma deneyi, bir insan üzerinde denenerek kişilerin de uyarana karşı tepki vermesi amacıyla koşullandırılabileceği test edilmek istenmiştir.

1920 yılında Albert adını verdikleri dokuz aylık bir bebekle yapılan bu deneyin ilk aşamasında Albert’e tavşan, fare, maymun, maske gibi çeşitli objeler vererek onun bu nesnelerden korkup korkmadığı test edilmiştir. Albert bunların hiç birinden korkmamış hatta onlara dokunmayı istemiştir. Bir sonraki aşamada Albert beyaz fareyle yalnız bırakılıp arkasından metal bir boruya çekiçle vurularak yüksek bir sese maruz bırakılmıştır. Sesi duyan çocuk korkuya kapılarak yüksek sesle ağlamaya başlamıştır. Albert defalarca buna maruz bırakılmış ve her beyaz fare gördüğünde yüksek sesi bekler hale gelmiştir. Devam eden süreçte Albert’in fareyi gördüğü anda ağlamaya başladığı ve kaçmaya çalıştığı gözlemlenmiştir. Fakat bu koşullandırma Albert’in yalnızca beyaz fareye değil ona benzeyen tüylü nesneler ve hayvanlardan da korkmasına neden olmuştur.

Küçük Albert Deneyi, psikoloji alanı içerisinde en popüler olan ve ders kitaplarının temelini oluşturan araştırmalardan biridir. Ancak pek çok açıdan problemli olduğu ve günümüzde böyle bir deneye izin verilmesinin mümkün olmadığı da ifade edilmektedir. Bu deneyde denek olarak kullanılan Albert, kendisinde daha önce olmayan deney sebebiyle oluşan korkular tersine çevrilmeden annesi tarafından deneyden uzaklaştırılmıştır.

Küçük Albert’e deneyden sonra ne olduğu, nasıl bir hayat yaşadığı büyük bir soru işareti olarak durmaktadır. Bu konuyla ilgili çeşitli bulgular elde edilmiş ancak kesin olarak kabul edilen bir sonuca ulaşılamamıştır. Yapılan araştırma sonucunda esas adı Douglas Merritte olan birine ulaşılmıştır. Douglas’ın deneyde yer alan Albert olduğu iddia edilmiştir. Douglas’ın doğumundan beri hidrosefali (beyinde sıvı birikmesi) hastası olduğu ve altı yaşında iken öldüğü tespit edilmiştir. Douglas’ın gerçekten Albert olduğunu kabul edersek bunun yapılan deney ve sonuçları açısından problemli olduğu ortaya çıkmaktadır. Bazı araştırmacılar Watson’un, Douglas’ın sağlık durumundan haberdar olduğunu ancak bunu gizlediğini ileri sürmüşlerdir. Tabi bu durum deneyin ahlakiliği ile ilgili daha büyük sorunlara neden olmaktadır.

Deneyin başrolü olan Albert’in, William Albert Barger isimli birisi olduğu da başka bir iddiadır. Yapılan araştırmalar sonucunda Barger’ın 2007 yılında uzun ve mutlu bir hayat yaşadıktan sonra öldüğü tespit edilmiştir. Fakat akrabaları Barger’ın hayvanlardan hiç hoşlanmadığını ve onları ziyaret ettiğinde köpekleri Barger’dan uzaklaştırmak zorunda kaldıklarını söylemişlerdir.

Küçük Albert Deneyi, psikoloji bilimi açısından önemli olmakla beraber etik problemlerin göz ardı edildiği ve belki de bir çocuğun hayatına mal olan gayri ahlaki bir deney olarak görülmektedir. Yapılan araştırmalar sonucunda Albert’in kim olduğu ile ilgili kesin sonuca ulaşılamaması deneyin ne gibi olumsuz etkileri olduğunu tespit etmeyi imkansız hale getirmektedir. Ancak deneyin sonuçlarına dair bütün bu belirsizliğe rağmen Watson tarafından yapılan bu deney temel psikoloji kitaplarında yer almayı başarmış olmakla beraber ahlakiliği her zaman tartışma konusu olmaya devam edecektir.