Kongo’nun Bağımsızlık Mücadelesi ve Lumumba Suikastı

İdeolojik olarak Afrika’nın bütünleşmesini savunan bir Afrika milliyetçisi olan ve Kongo'nun Belçika kolonisinden bağımsız bir cumhuriyete dönüşmesinde önemli bir rol oynayan Patrice Lumumba, ülkesinin bağımsızlığını kendi canıyla satın almış nadir kişilerden biridir.

Afrika, sahip olduğu yeraltı zenginlikleri, kahvesi, toprağının bereketi ve de ucuz işçi olarak görülen nüfusu nedeniyle tarihi boyunca sömürgeci devletlerin uğrak noktası olmuştur. Sömürgeci devletlerin ilgi odağı olan ülkelerden biri de Demokratik Kongo Cumhuriyeti’dir. Sömürgecilikten kurtulma olgusu, 20. yüzyılın ikinci yarısında Afrika’da yavaş yavaş ilerlemiş, Afrika ülkeleri bağımsızlıklarını kazanmaya başlamıştır. Bu ülkelerden biri de Kongo’dur.

Belçika’nın sömürgesi olan Kongo için “bağımsızlık” kavramı ilk defa İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra kullanılmış, bu da Kongo siyasal yaşamını hareketlendirmiştir. Belçika’nın, 1958 yılında Kongo’da siyasi parti kurulmasının önünü açmasıyla beraber kısa bir sürede 100 kadar parti kurulmuştur. Kurulan bu partiler etnik, kabile kökenli ve yöresel partilerden oluşmuştur. Aslında bu partilerin kurulması ülkenin bütünleşmesinden ziyade ayrışmasını kolaylaştırdığı için Belçika’nın siyasi emellerine elverişli bir ortam sağlamıştır.

Kongo siyasi olarak iç karışıklarla mustarip bir haldeyken Lumumba tarafından kurulan Ulusal Bağımsızlık Hareketi ülkede kurulan kabileci siyasi partilerden daha farklıydı. Her fırsatta ülkenin bağımsızlığı üzerine konuşan, yıllarca süren sömürüye karşı olduklarını açıkça dile getiren bir partiydi. Lumumba, etnik ve kabileci ayrışımı yanlış buluyor, kıtasındaki ülkelerin ekonomik anlamda kalkınmasını umuyordu. Afrika’nın bütünleşmesi gerektiği fikrine sahipti, kendi ülkesi için de üniter bir Kongo hayali kuruyordu. Lumumba, batı tarafından milliyetçi, katı ve sömürgecilik karşıtı olarak etiketlenmiş ve bir sosyalist olarak sınıflandırılmıştı.

1957 yılında ülke içerisinde anti-sömürgecilik karşıtı hareketler başladı ve Belçika’nın Kongo’ya özgürlüğünü vermesi yönündeki halk isyanları patlak verdi. Belçika hükümeti 17 Ocak 1960’da Kongo’nun bağımsızlığını görüşmek için bir konferans yapılması kararını aldı. Bu süreçte Lumumba da halkı isyana teşvik ettiği gerekçesiyle tutuklandı. Lumumba’nın tutuklanması ve konferansa katılımının önünün kesilmesi infiale neden oldu ve bunun sonucunda Lumumba 25 Ocak’ta serbest bırakıldı.

Mayıs 1960’da Kongo’da ilk defa meclis seçimi uygulandı. Lumumba ve Kongo Ulusal Bağımsızlık Hareketi 23 Haziran 1960'ta ilk hükûmeti kurdu. Lumumba başbakan ve Joseph Kasavubu Cumhurbaşkanı oldu. Lumumba ilk meclis konuşmasında kolonyalizm ve sömürgeci bakışa karşı durmuş, bağımsızlıktan yana olduğunu bildirmiştir. Etnik ve kabileci ayrışmanın da karşısında durmuş, bulunduğu konumdan Kongolulara seslenmiş ve Belçikalıları görmezden gelmiştir. Elbette bu açıklaması Belçika’nın hoşuna gitmemiştir.

5 Temmuz 1961’de Belçikalılar ve Kongolular arasında çatışmalar başlamış, akabinde 10 Temmuz günü Belçika birliklerinin Kongo’ya girmesiyle kriz büyütmüştür. 11 Temmuz günü Lumumba’nın rakibi Tshombe ülkenin güneyinde bağımsızlığını ilan etmiş, Belçika birlikleri Tshombe’yi desteklemiştir.

Lumumba bu süreçte Birleşmiş Milletlere (BM) Belçika’nın ülkeden çekilmesi için başvurularda bulunmuş, BM Güvenlik Konseyi, birliklerin ülkeden çıkarılması için genel sekreter görevlendirmiştir. Krizin giderek büyümesi ve uluslararası bir sorun haline gelmesiyle birlikte Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Sovyet Rusya da duruma dâhil olmuştur. Bu süreçte Lumumba ABD, Kanada ve Afrika ülkelerini gezmiş Belçika ile çatışmalar sürerken ve ülke içince yaşanan iktidar kavgaları mevcutken birliklerini lidersiz bırakmıştır.

14 Temmuz’da konseyin karar uygulayamayışı ve krizin derinleşmesiyle birlikte BM bölgede ayrılıkçı Tshombe’yi desteklemiş böylece asıl iktidarı görmezden gelmiştir. Krizin gün geçtikçe derinleşmesiyle beraber Belçikalılar Lumumba’nın yanında bulunan Cumhurbaşkanı Kasavubu’ya Lumumba’nın ortadan kaldırılması gerektiğine dair tavsiyeler vermiş, Kasavubu da bu tavsiyelere uyma kararı almıştır. Kasavubu’nun Lumumba’yı görevden aldığını bildirdikten sonraki ikinci günde Lumumba Temsilciler Meclis’inde şöyle demiştir: “Yok etmeye çalıştıkları şey Lumumba değil, siz ve Afrika’nın geleceğidir.”

Lumumba, 17 Ocak 1961'de Elisabethville'e giden uçakta zorla zapt edildi. İndiklerinde arkadaşları ve o tutuklanarak ayrılıkçı bir uydu devlet olan Katanga’nın yönetim binası Brouwez Evi'ne götürüldüler ve burada Katanga memurlar tarafından acımasızca dövüldüler ve işkence gördüler. O gecenin ilerleyen saatlerinde raporlara göre Belçikalı sözleşmeli subay Julien Gat tarafından komuta edilen üç idam mangası toplandı ve Lumumba izole bir noktaya götürüldü. Lumumba'nın öldürülmesi emri Katanga liderleri, Belçikalı polis müfettişi Frans Verscheure ve Julien Gat tarafından verildi. İnfazın büyük ölçüde Belçikalılar tarafından gerçekleştirildi. Bu idam, Belçikalıların, Amerikalıların ve MI6'nın suikast planlarını iptal etmesine olanak sağladı. O zamanki Merkezi İstihbarat Teşkilatı (CIA) başkanı Allen Dulles’e göre ABD Başkanı Eisenhower, Lumumba'nın “timsahlarla dolu bir nehre düşmesini” diliyordu.

Lumumba ve arkadaşları Mpolo ve Okito bir ağacın önünde sıraya dizildiler ve birer birer vuruldular. İnfazın, Belçika raporuna göre 17 Ocak 1961'de 21:40 ile 21:43 arasında gerçekleştiği düşünülmektedir. Cesetler sığ bir mezara atıldı. Ertesi sabah cesetleri ortadan kaldırmak ve böylece bir mezarlık alanı oluşturulmasını engellemek isteyen Katanga İçişleri Bakanı Godefroid Munongo'nun emri üzerine, Belçika Jandarma subayı Gerard Soete ve ekibi cesetleri kazıp parçaladı ve kemikleri öğütüp sülfürik asitte çözdürdü.

Lumumba ülkesinde bağımsızlıktan yana ve anti-kolonyalist duruşu nedeniyle suikaste kurban gitmiştir. Ölümünden sonra hala ülkesi karışıklıklarla, çatışmalarla dolu olup kolonyal şirketlerin sömürüsü devam etmiştir.