Kadınların Hatibi (Hatîbetü’n-Nisâ): Esmâ bint Yezîd

Tam ismi kaynaklarda Ümmü Esmâ bint Yezîd b. Seken el-Ensâriyye olarak geçen Esmâ bint Yezîd, Asr-ı Saadet döneminde iman, sabır ve ilim gibi pek çok hususta örneklik teşkil eden önemli kadın sahabelerden bir tanesi kabul edilmektedir. Esmâ bint Yezîd lakabından da anlaşıldığı üzere Medine’deki Evs kabilesine mensup, Ensar arasında yer alan bir hanım sahabedir.

Kaynaklarda doğum tarihine ilişkin herhangi bir bilgi yer almamakla birlikte kendisinin Rıdvan Biatına katılanlar arasında bulunduğu ve Hz. Peygamber’e burada biat ettiği bilinmektedir. Öyle ki buna dair kaynaklarda yer alan en kadim rivayetlerden bir tanesi olan ve Taberânî tarafından nakledilen bir rivayette, Esmâ bint Yezîd: “Resûlüllah’ın kendilerinden biat aldığı kadınlar arasındaydım ve ben o zaman cesaretli, atılgan, genç bir kızdım” ifadesini nakletmiştir. Bu rivayetten de anlaşılmaktadır ki Esmâ bint Yezîd, hicretin hemen ardından Hz. Peygamberin huzuruna gelmiş ve ona biat etmiştir. Kaynaklarda yer alan hadisler onun Musab b. Umeyr’in vesilesi ile Müslüman olduğunu ve Hz. Peygamber’e biat eden ilk Müslümanlar arasında yer aldığını ifade etmektedir. Öyle ki Esmâ bint Yezîd bu durumu kendisi için bir övünç kaynağı olarak görmüş ve bunu sonraki süreçlerde dile getirmiştir.

Hz. Esma, Asr-ı Saadet döneminde gerçekleşen Hayber Gazvesi ile Mekke’nin fethine ve hicretin 13. yılında Hz. Ömer’in hilafeti döneminde vuku bulan Yermük savaşına katılmış, aynı zamanda bu savaşta bizzat savaşanlar arasında yer almıştır. Öyle ki kendisinin bu savaşta çadırının direği ile dokuz Rum askerini öldürdüğüne dair rivayetler kaynaklarda yer almaktadır. 

Kaynaklar onun vefat tarihi ile ilgili hicri 30/miladi 650 tarihini vermektedir. Dolayısıyla Esmâ bint Yezîd hicretin 70. yılına kadar yaşamıştır. Her ne kadar kaynaklarda doğum tarihine dair net bir bilgi bulunmasa da bu bilgiler göz önünde bulundurulduğunda onun genç bir yaşta Müslüman olduğu ve uzun bir hayat sürdüğü fikrine ulaşılmaktadır.

Esmâ bint Yezîd’i hanım sahabeler arasında ön plana çıkaran ve onun “hatîbetü’n-nisâ” lakabıyla anılmasına vesile olan özelliği ise kendisinin diğer hanım sahabeler adına sözcülük yaparak akıllarına takılan ve sormak istedikleri hususları Hz. Peygamber’in huzurunda veciz bir şekilde ifade etmesidir.

Hz. Peygamber’in kendisine bu lakabı vermesine vesile olan hadise ise şöyledir: “Esmâ bint Yezîd, Hz. Peygamber’in huzuruna kadınlar adına sözcülük yapmak için çıkar ve şunları dile getirir: “Anam babam sana feda olsun yâ Resûlallah! Ben sana kadınların elçisi olarak geldim. Allah seni bütün erkek ve kadınlara peygamber göndermiştir. Biz sana ve senin Rabbine iman ettik. Kadın olduğumuz için evlerinizde kapanıp kalmış, nefislerinizi tatmin etmiş ve çocuklarınızı karnımızda taşımışızdır. Siz erkekler ise cuma namazı kılmak, camiye ve cemaate çıkmak, hastaları ziyaret etmek, cenazelerde bulunmak, birden fazla hacca gitmek gibi hususlarda bize üstünlük sağlamış bulunuyorsunuz. Bütün bunların en önemlisi Allah yolunda cihad etmektir. Fakat siz hac veya umre için yahut düşmanla savaşmak üzere evinizden çıktığınız zaman mallarınızı biz koruruz, iplik eğirip size elbise yaparız, çocuklarınızı besleriz. Buna göre bizler sizin kazandığınız hayır ve sevaplarda size ortak olamaz mıyız?” Esmâ’nın bu sözlerini takdir eden Resûl-i Ekrem ashabına, “Siz bir kadından, din konusunda sorduğu bir soruda bundan daha güzel söz işittiniz mi?” dedikten sonra Esmâ’ya dönerek şunları söyledi: “Ey Hanım, iyi anla ve seni buraya gönderen hanımlara da iyice anlat ki bir kadının kocasıyla güzel geçinip onun hoşnutluğunu kazanması sevap bakımından o saydığın üstünlüklerin hepsine denktir.” İşte bu hadiseden sonra Esmâ bint Yezîd “hatîbetü’n-nisâ” lakabıyla anılmaya başlanmıştır.

Hz. Esmâ hakkında bu rivayet haricinde Hz. Peygamber’e sualler yönelttiği başka rivayetler de bulunmaktadır. Bunlar haricinde kendisi de bizzat Hz. Peygamber’den seksen bir tane hadis rivayet etmiştir. Bu hadislerin elli beş tanesi Ahmed b. Hanbel’in Müsned’inde ve Kütüb-i Sitte’de yer almaktadır.