İpek Yolu ve Ticaret

İpek Yolu kavramını ilk kez Alman coğrafyacı ve gezgin Ferdinand von Richthofen, 1877'de Avrupa ile Doğu Asya arasındaki ticari ürünlerin geçtiği yolu tanımlamak için kullanmıştır. İpek Yolu, Çin'deki Han hanedanının M.Ö. 130'da ticarete başlamasından Osmanlı İmparatorluğu'nun Batı ile ticareti kapattığı 1453’e kadar; 1.500 yıldan fazla bir süredir tüccarlar tarafından kullanılan rota ağını ifade etmektedir.

İpek Yolu sadece ticaret yolu değildi; yüzyıllar boyunca Orta Avrasya'yı boydan boya kat eden, uzak kültürleri birbirleriyle buluşturan canlı bir ticaret ağıydı. Bu güzergâhın çoğunluğu karadan oluşmakla birlikte bazı yerlerde ulaşım denizden sağlanıyordu. İpek Yolu Çin’den başlayarak Uzak Doğu'ya kadar uzanmakta, Avrupa ve Orta Doğu'daki ülkelere kadar ilerlemekteydi. İpek Yolu üzerindeki tüccarlar mal taşıyor ve yol üzerindeki çarşılarda veya kervansaraylarda ticaret yapıyorlardı.

Ticareti yapılan eşyaları şu şekilde sıralamak mümkündür:

1) İpek: Yolun ismine bakıldığında listedeki ana ürün ipekti ve bu ürün İpek Yolu'nun en sevilen ticari eşyalarının başında geliyordu. Hafifliği ve kompaktlığı sayesinde taşımacılık için idealdi, muazzam talebi ve yüksek fiyatı sayesinde iyi getiri sağlıyordu. Renkli ipek kumaşlar, Roma İmparatorluğu'ndaki insanların gözlerini kamaştırmış ve Avrupa'da büyük beğeni toplamıştı. Zenginler ve güçlüler ipeği elde etmek için büyük miktarlarda altın ödemişlerdi.

2) Atlar: İpek Yolu üzerindeki en önemli ve uzun süreli alışverişlerden biriydi. Atlar ilk olarak M.Ö. 3700 civarında Orta Asya bozkırlarında evcilleştirilmiştir. Ardından Çinli tüccarlar ve yetkililer, Moğol bozkırlarından ve Tibet platosundan gelen iyi yetiştirilmiş atlar karşılığında ipek ticareti yapmışlardır. Tarihçi James Millward ise; atın, tarım toplumlarına tanıtılmasının ardından ulaşım, yetiştirme ve süvari için aranan bir araç haline geldiğini bu sebeple ticaretin yapı taşlarından birini oluşturduğunu belirtmiştir.

3) Kâğıt: M.S. 2. yüzyılda Çin’de icat edilen kâğıt ilk olarak Budizm’in yayılmasıyla Asya’ya kadar ulaştı. Ardından İpek Yolu üzerinde ticaret yapmak veya geceyi bu yoldaki bir kervansarayda geçirmek isteyenlere pasaport görevi gören kâğıt belgeler verildi. Bu sayede kâğıt yaygınlık kazandı. Kâğıdın İpek Yolu’ndaki en önemli işlevi ise tamamen yeni düşünce sistemlerini, özellikle de dini metinlerin aktarılmasını kolaylaştırmak oldu.

4) Baharat: İpek Yolu boyunca baharatlara yemek pişirmede, dini törenlerde ve ilaç olarak kullanımları nedeniyle değer veriliyordu. Birçok yerde üretilen ipeğin aksine baharat yalnızca çok özel ortamlarda yetişen bitkilerden elde ediliyordu. Bu sebeple herkesin kolayca ulaşabileceği bir ürün değildi.

5) Zücaciye: İpek Yolu denildiğinde sadece Doğu’nun ticari eşyalarının Batı’ya gittiği zannı mevcuttur. Ancak ticaret tek yönlü değil karşılıklı olarak devam etmekteydi. Bunların başında Zücaciye bulunmaktaydı. Zücaciye Batı’dan Çin'e ithal edilen ana ürünlerden biriydi. Beyaz vazolar, kâseler, bardaklar ve zarif desenli tabaklar gibi pek çok ürünün İpek Yolu aracılığıyla Avrupa ülkelerinden Asya ülkelerine ticareti yapılmaktaydı.

6) Köleler: Ünlü İpek Yolu aynı zamanda karanlık ve trajik köle ticaretlerine de ev sahipliği yapmıştır. Pek çok köle, kara ve deniz yoluyla uzun mesafeler kat ederek çok uzaklardaki dış pazarlara satılmıştır. Avrupa, Batı Asya, İran, Hindistan, Güneydoğu Asya ve Çin dâhil olmak üzere İpek Yolu üzerindeki tüm ülkelerde köle ticareti yapılmıştır.

Bu ticaret rotası ipeğin yanı sıra, tahılların, meyve ve sebzelerin; hayvan postlarının, ahşap ve metal işlerinin, değerli eşyaların alış verişini kolaylaştırmıştır. Bütün bunların yanında İpek Yolu ticari bir yol olmasına rağmen farklı halklar ve kültürler arasında her türlü alışverişe de imkân sağlamıştır. Doğu ve Batı'daki medeniyetleri birbirine bağlayan kültürel alışverişin bir metaforu olarak işlev görmüştür.