Hristiyanlıkta İkon Anlayışı

Yunanca “eikon” sözcüğünden gelen ikon veya ikona, imge, simge, tasvir anlamlarına gelmektedir. Hristiyanlıkta İsa Mesih, Meryem, azizler ve kutsal metinlerde anlatılan olayların tasvirleri ikon olarak bilinmektedir. Bu ikonların Hristiyanların dini gelişimlerinde önemli rol oynadığı kabul edilmektedir. Çünkü Hristiyan kutsal metinlerinin ortaya çıktığı dönemde herkesin okuma-yazma bilmiyor olması kutsal metinlerin inananlar tarafından anlaşılmamasına neden olmaktaydı. İkonlarla yapılan tasvirlerle kutsal metinlerde anlatılan olaylar, kutsal metne uygun sıra ile tasvir edilerek okuma-yazma bilmeyen kişilerin kutsal metni anlamaları sağlanmaktaydı. Bu nedenle Hristiyanların kutsal metinleri anlamalarında ikonların önemli bir yere sahip olduğu kabul edilmektedir.

Hristiyanlıkta ikonların ne zaman ortaya çıktığı ile ilgili kesin bir tarih söylemek mümkün değildir. Bazı araştırmacılar ikonların ortaya çıkışını 6. yüzyıla kadar götürmektedir. Bunun dışında yaygın olan bir anlatıma göre Urfa Kralı Abgar tedavi edilemeyen bir cilt hastalığına yakalanmıştır. Hekimlerin çare bulamadığı bu hastalığı iyileştirmesi için Filistin’de ortaya çıkan ve hastalara şifa veren bir kişiden bahsedilmektedir. Hastalara şifa veren bu kişi İsa Mesih’tir. Kral, İsa’nın yanına getirilmesi için askerlerini onun yanına göndermiştir. Ancak İsa, Kralın yanına gidememiş fakat yüzünü sildiği bir mendili krala götürmeleri için askerlere vermiştir. Askerlere verilen bu mendil üzerine İsa’nın yüzünün sureti çıktığı ve oradan da İsa tasvirlerinin yapılmaya başlandığı rivayet edilmektedir. İkonların ortaya çıkışı bu şekilde olağanüstü bir hadiseye de dayandırılmaktadır. Meryem ve azizlerin tasvirlerinin ise rüya/vizyon aracılığıyla veya apokrif metinlerden elde edilen tasvirilerle oluşturulduğu kabul edilmektedir.

İkonlar, Hristiyan kiliseleri arasında kavgaya sebep olan önemli konulardan biridir. 726 yılında başlayan ve ikonaklazm olarak adlandırılan bu dönemde, dönemin imparatoru III. Leo ikonları lanetlemiş, kilisede bulunan tasvirleri kırdırtmıştır. Bunun ardında yatan siyasi sebepler dışında ikonların yasaklanmasının dini nedeni olarak İsa, Meryem ve azizlerin tasvirlerine tapmanın doğru kabul edilmemesi olduğu söylenmektedir. İkonlara saygı duymanın, onlara dua etmenin ve adak sunmanın Hristiyanlık için uygun olmadığına inanılmakta ve ikonlar putperestlik olarak görülmektedir. Ancak 726 yılında başlayan ikonaklazm dönemi 780 yılında tahta geçen imparatoriçe tarafından yasaklanmıştır. 787 yılında yapılan ve yedinci ekümenik konsil olan II. İznik Konsiliyle de ikonaklazm lanetlenmiş ve ikonlar serbest bırakılmıştır. Fakat ikon düşmanlığı burada sona ermemiş 815 yılında V. Leo tarafından ikonaklazm hareketi yeniden başlatılmış ve 843 yılında ikonlar serbest bırakılana kadar devam etmiştir.

Günümüzde ikonlar hem Katolik hem de Ortodoks kiliselerinde bulunmaktadır. Ancak Ortodoks kiliselerinde yaygın olarak kullanılan ikonların Ortodoks dindarlığında önemli bir yere sahip olduğu bilinmektedir. İbadetin tamamlayıcı ögeleri olarak kabul edilen ikonlar Ortodoks kiliselerinin dışında Ortodoks cemaatin evinde de bulunmaktadır. Katolik kilisesinde de ikonlar bulunmaktadır ancak Ortodoks kiliselerinde olduğu gibi ibadetlerin bir parçası olarak kabul edilmemektedir. Sembolik ve öğretici unsurlar olarak kiliselerde yer almaktadır. Protestan kiliselerde ise kilise içerisinde herhangi bir resim ve heykel bulundurulmasına izin verilmemektedir.