Hristiyanlığın Önünü Açan Ferman: Milano Fermanı

Milano Fermanı M.S. 313 yılının Şubat ayında bugünkü İtalya’nın Milano kentinde Batı ve Doğu Roma İmparatorları I. Konstantin ve Licinius tarafından yayımlanan başta Hristiyanlık olmak üzere diğer dinlere sivil haklar veren ve dini hoşgörü tanıyan bir fermandır. Fermanın içinde Hristiyanlara kilise kurma hakkı ve geçmişte devlet tarafından el konulan malların geri verilmesi gibi maddeler bulunmaktadır. Fermanla ilgili genel yanılgı Hristiyanlığın devlet dini olduğu sanılmasıdır. Ancak Hristiyanlık bu ferman ile değil, 380 yılında Büyük Theodosius döneminde resmi devlet dini ilan edilmiştir.

Hristiyanlık ilk defa Filistin’de ortaya çıkmıştır. Filistin o dönem Roma’ya bağlı bir eyaletti. Hristiyanlık İslamiyet’in aksine kendi peygamberi döneminde yükselme yaşamamış, aksine Hz. İsa’nın çarmıha gerilişi veya bir başka deyişle göğe yükselişinin ardından, önce Roma’da, sonra Avrupa’da ve en sonunda dünyanın birçok bölgesinde etkin bir din haline gelmiştir. Ancak ilk ortaya çıktığı dönemde Roma, gücünün doruklarındaydı ve 3 kıtada hüküm sürüyordu. Hristiyanlık ise Roma’daki iktidar sahipleri için tehlikeli mesajlar içeriyordu. Köleliği reddediyor, ahlaki yaşantıya önem veriyor ve tek tanrılı bir din anlayışı içeriyordu. Roma ise köleci, Hristiyanlığın ahlak anlayışının dışında bir yaşama ve çok tanrılı inanç sistemlerine sahip bir yapıdaydı. Bu sebeplerden ötürü Roma İmparatorları Hristiyanlara karşı baskı uyguluyorlardı. Bu durum Hristiyanlığın gizli saklı bir biçimde ilerlemesine sebep oldu. M.S. 3. yüzyılda Roma’da istikrarsızlık artmaya başladı ve Roma birçok toprağını kaybetti. İstikrarsızlık arttıkça Hristiyanlık hızlı bir şekilde yayılmaya başladı.

312 yılında Milvian Köprüsü savaşını kazanan İmparator Konstantin bu savaştan sonra Hristiyanlığa yakınlık duymaya başladı ve Roma’nın din politikalarında keskin bir değişim yaşandı. Ancak Konstantin’in Hristiyanlığa olan ilgisinin bu savaşın hemen öncesinde yaşanan bir olaya dayandığı da iddia edilmektedir. Rivayete göre İmparator, gökyüzünde “In hocsigno vinces” (Bu işaretle fethedeceksin) sözlerinin eşlik ettiği bir haç görüntüsüne tanık oldu. Bunun üzerine komutanlarına ve askerlerine kalkanlarının üzerine Chi-Rho sembolünü (☧) boyamalarını emretti ve savaşı kesin bir zaferle kazandılar. Bilim insanları tarafından Konstantin’in bu dönüşümünün sebebi olarak gerçekten Hristiyanlığa bağlandığından, siyasi çıkar uğruna yaptığına kadar birçok görüş ortaya atıldı. Sebebi ne olursa olsun Konstantin bu fermanı yayımladı ve Hristiyanlığın Roma’daki diğer dinlere baskın gelip dünya tarihinin en önemli dini inançlarından biri haline gelmesindeki en kritik adımlardan birini atmış oldu.

Milano Fermanı Hristiyanlık ve Roma için adeta bir dönüm noktası oldu. Bu ferman ile Roma sosyal, kültürel ve siyasi olarak adeta kabuk değiştirdi. Toplum bir Hristiyanlaşma sürecine girdi. Verilen haklar ile Kiliseler inşa edildi, Hristiyan din adamları nüfuzlarını genişletti ve toplum Hristiyan değerlerini yavaş yavaş benimsedi. Ardından Hristiyanlığın Avrupa’da egemen din olacağı o süreç başladı. İmparator Konstantin de bu fermanı yayımlayarak gücüne güç kattı ve etkili bir lider görüntüsü kazandı. Roma’yı ortak din üzerine birleştirme ideali için önemli bir adım atmış oldu.

Milano Fermanı’nın Hristiyanlık ve kilise açısından bazı etkileri olumlu, bazıları ise olumsuz oldu. Belli bir süre öncesine kadar hala dinlerini özgürce yaşamakta sıkıntı çekerlerken, şimdi özgürce yaşayabilme şansına sahiplerdi. Kilise bu şansı sonuna kadar kullandı ve kamusal yaşamın içine girmeye başladı. Bu durum kilisenin refahını arttırmasını sağladı. Kilisenin refahı yükseldikçe Hristiyan din adamlarının gücü arttı ve bu gücün Orta Çağ Avrupa’sında kötü şekilde kullanması sonucu reform ve rönesans gibi hareketler ortaya çıktı. Fermanın en önemli etkilerinden biri, daha saf olan Hristiyanlığın Roma paganlığı ile etkileşime girerek özünde olmayan değerleri içerisine almasıdır. Hristiyanlığın ilk dönemlerinde bütün inananların eşit olması savunulurken ferman yayımlandıktan sonra Hristiyanlık daha hiyerarşik bir yapıya büründü. Yine Roma Devleti’nin Hristiyanlık üzerinde söz sahibi olmasının yanlış olduğunu savunan bazı Hristiyan teologlar münzevilik için çöllere düştüler. Fermanın etkisiyle İmparator’un uygulamaları Hristiyanlığın gelişmesine sebep oldu. Örneğin bazı Hristiyanları yüksek rütbeli görevlerde çalıştırması ve Hristiyan din adamlarını vergiden muaf tutmasıyla Romalılar, herhangi bir dini inanç veya anlayış olmadan Hristiyanlığa katıldılar.

Milano Fermanı doğrusuyla yanlışıyla Roma’nın zulümden hoşgörüye dönmesi, din ve vicdan hürriyetinin sağlanmasında önemli bir adımdır. Bugünkü Hristiyanlığın oluşmasında temel bir rol oynamıştır. Ancak Hristiyanlığın özünde olan bazı değerlerin değişmesine ve Roma kültüründen birçok geleneği içerisine alan daha sentez bir din olmasına sebep olmuştur.