Hinduizm İnancındaki Teslis: Trimurti

Teslis inancı dendiğinde genellikle akla Hristiyanlık gelir. Bununla birlikte antik dönemin birçok dininde üçleme anlayışı bulunmaktadır. Örneğin Eski Mısır’da üç tanrı; Asar, Aset ve Heru arasındaki ilişki önemli bir yer edinmekteydi. Günümüzde çoğumuz bu tanrıları Yunanlıların onlara verdiği isimlerden tanımaktayız: Osiris, Isis ve Horus. Hinduizm geleneği de bu üçlemenin faklı örneklerinden birini barındırmaktadır: Brahma, Vişnu ve Şiva.

Hinduların yüzlerce tanrısı vardır ve bunların hepsi Brahman adını verdikleri ‘tek Tanrı’nın farklı yönlerini temsil eder. Hindular bu yüzlerce tanrıdan en önemli olarak kabul edilen üçünü ayrı tutmaktadırlar. Bu üçüne birden Trimurti denir. Trimurti’de Brahman’ın en önemli üç özelliği, Hinduların Tanrı’nın ve evrenin gerçek doğasını anlamalarına yardımcı olmak için gösterilmiştir. Üç özellik şunlardır: Yaratıcılık, sürdürücülük ve yok edicilik. Bu üç şey dünyada iş başında olan güçlerdir. Evrendeki her şey Brahman’ın bu üç özelliği sayesinde gerçekleşmektedir. Brahma, Vişnu ve Şiva, Hinduizm’de Trimurti adı verilen üçlüyü oluşturur.

Trimurti’yi (Brahma, Vişnu ve Şiva) oluşturmak için bir araya gelen Hindu tanrılarının her birinin Hindu mitolojisinde, kutsal yazılarında ve folklorunda kendi kökenleri vardır. Ancak bunların tek bir temsilde nasıl bir araya geldiği hâlâ bilimsel olarak araştırılmaktadır. Akademisyene göre Trimurti’nin kökenleri, tanrının üç açıdan en eski ifadesinin bulunduğu Rig Veda’ya kadar uzanmaktadır.

Hindu Destanlarının yazımı sırasında (M.Ö. 500-100), Şiva ve Vişnu Hindu panteonunun tepesinde bir yer edinmişlerdi. Destanlarda Şiva, Vedalar’da çok önemli bir yere sahip olan ateş tanrısı Agni ile özdeşleştirilmeye çalışıldı. Örneğin Mahabharata’daki bir pasajda Brahminler Agni’nin Şiva olduğunu iddia ettiler. Vişnu, Vedalarda yer alan mitolojide zaten bir yer işgal ediyordu. Onun Bhagavadgita Destanı’nda Krishna formundaki ünlü görünümü bu itibarı daha da güçlendirdi. Ancak destanlarda, daha büyük bir varlığın biçimleri olarak üç tanrı neredeyse hiçbir rol oynamaz. Trimurti kavramı yalnızca Bhagavadgita Destanı’nın bir ekinde tanıtılmaktadır. Bununla birlikte Brahma büyük ölçüde göz ardı edilirken Vişnu ve Şiva, Hari-Hara olarak adlandırılan, üçlüyü önem açısından gölgede bırakan bir ikili olarak erkeksi bir varlığın eşit parçaları olarak kabul edilir.

Trimuti’nin standart bir doktrin haline gelmesi, mitolojik ve tarihi Hindu metinlerinden oluşan geniş bir külliyat olan Puranalar’ın gelişine kadar gerçekleşmemiştir. Bir Vaişnava metni olan Padma-Purana, tek yüce Vişnu’nun üç tarzının kökenini açıklar: “Bu dünyayı oluşturmak için yüce ruh, sağ tarafındaki Brahma’yı üretti. Dünyayı sürdürmek için sol tarafta Vişnu’yu yarattı. Onu yok etmek için ortasından Şiva’yı doğurdu. Bazı insanlar Brahma’ya, bazıları Vişnu’ya ve bazıları da Şiva’ya tapar. Bu üçü bir olduğundan dindarlar aralarında hiçbir ayrım yapmamalıdır.” Bu, yüce ilkenin bileşenleri olarak üç tanrının esas birliğinin ilk açık ifadesidir. Ancak şunu da belirtmek gerekir ki hiçbir zaman üçlemenin kendisine gerçekten tapınılmamıştır.

Trimurti’nin ortaya çıkışının belki de Hinduist dindarlar arasındaki manevi rekabeti en aza indirmek, birlik ve uyumu teşvik etmek amacıyla zamanın büyük Hindu tanrılarını tek bir evrensel Tanrılık içinde uzlaştırmaya yönelik kasıtlı bir girişim olduğu ileri sürülmüştür. Bu perspektiften bakıldığında Hindu tanrısı Harihara gibi Trimurti de Hindu düşüncesinde kapsayıcılığa ve senkretizme yönelik bir güdüyü yansıtır. Üçlü birliğin yaratılışına kadar Vişnu, Şiva ve daha az bir ölçüde Brahma, ibadet edildikleri bölgeye bağlı olarak değişen isimler altında tanınıyordu. Sonunda, benzer doğayı paylaştıkları tanrıların isimlerini ve özelliklerini, diğer eserlerin yanı sıra popüler şiir veya sanat aracılığıyla da benimsemeye başladılar. Örneğin, Vişnu’nun Vasudeva ve Vaikuntha gibi alternatif lakaplarından birkaçı göz önüne alındığında, Vişnu’yu Vedik tanrılardan bir diğeri olan Indra ile özdeşleştirme girişiminde bulunulmuştur. Bu tanrılar çeşitli bölgelerdeki popüler geleneklerde öne çıktıkça, nitelikleri Brahma’ya atfedilen güçlerle koordineli hale gelmiş ve onlar da kendi başlarına Yüce Kişisel Varlığı temsil etmeye başlamışlardır. Bu nedenle üç tanrı; Brahma, Vişnu ve Şiva sırasıyla evrenin yaratılışında, korunmasında ve yok edilmesinde kendini gösteren üçlü bir tanrılığı temsil etmektedir.

Trimurti’nin bu üç formu veya yüzü, sırasıyla Brahma (kaynak veya yaratıcı), Vişnu (koruyucu veya ikamet eden yaşam) ve Şiva (yok edici ve dönüştürücü) ile ilişkilendirilen, Tanrı’nın yaratma, koruma ve yok etme rollerini temsil eder. Bazı Hindular, tanrının kısaltmasını oluşturmak için üç tanrının bu kozmolojik işlevlerini kullanırlar; yani Yaratıcı (Brahma), Düzenleyici (Vişnu) ve Yok Edici (Şiva).