Hindistan'ın Antik Sanatına Açılan Kapı: Ajanta Mağaraları

Ajanta Mağaraları, Batı Hindistan’ın Maharashtra eyaletindeki Ajanta köyü yakınlarında keşfedilmiş olan, kayalara oyulmuş ve duvar resimleriyle ünlü Budist manastır ve tapınak kompleksidir. Mağaralar isimlerini bulunmuş oldukları yerin yakınındaki Ajanta köyünden almaktadır. Ajanta Mağaraları, Wagurna Nehri’ne bakan ve yaklaşık 76 m yüksekliğindeki kaya yüzeyinin at nalına benzeyen kıvrımına kazılmıştır. Harika bir doğal güzelliğe sahip olan bu alanda yer alan mağaralar, granit kayalıklardan oluşmaktadır.

Ajanta Mağaraları, 1819 yılında bölgede avlanmak için dolaşan İngiliz Ordusu’nun Madras Alayı’nda görevli John Smith tarafından tesadüfen bulunmuştur. Yeniden keşfedilmiş olan bu mağaraların popülerlik kazanmadan önce hazine avcılarının hedefi haline geldiği bilinmektedir. Fakat çok zaman geçmeden Hintli arkeolog ve tarihçi James Fergusson bu mağaraların araştırılması, incelenmesi ve korunması için ilgi göstermiştir. Mağaraların resimlendirilmesi için uzun yıllar çalışmalar sürdürülmüş ve sonunda elde edilen resimler Sydenham’da bulunan Kristal Saray’da sergilenmiştir. Ancak 1866 yılında çıkan bir yangında, üzerinde yıllarca çalışılarak oluşturulan mağara arşivleri yok olmuştur. 1872 yılında John Griffiths, mağara resimlerinin kopyalarını yapmak üzere görevlendirilmiş ve bu proje on üç yılda tamamlanmıştır. Fakat yaşanan başka bir felaket bu çalışmanın da yok olmasına neden olmuştur. Bu felaketin ardından farklı isimler yeniden resimleri kopyalamak için girişimlerde bulunmuştur. 1910 yılında bölgeye giden Lady Herringham, projeyi üstlenmiş ve Hintli sanatçılar Nandalal Bose ve Asit Kumar Haldar’ın da aralarında bulunduğu bir ekiple resimler tamamlanmış; 1915 yılında Londra’daki Hintli toplulukları tarafından sergilenmiştir. 1920’li yıllarda Hintli arkeolog Ghulam Yazdani, mağaraların restorasyonu ve mağara resimlerinin detaylı fotoğraflanması için çalışmalar yapmıştır. Ajanta Mağaraları ile ilgili yapılan bu çalışmaların dışında daha pek çok araştırma yapılmıştır. Yazıtların çoğaltılması, elde edilen yazıtların tercüme edilmesi, mağaralarla ilgili kronolojik çalışmalar gibi çok sayıda çalışma gerçekleştirilmiştir.

Ajanta Mağaraları, her biri Buda’nın hayatına adanmış olan toplam 30 mağaradan oluşmaktadır. Mağaraların M.Ö. 1. ve M.S. 7. yüzyıllarda kazılmış olduğu kabul edilmektedir. Mağaraların bulunduğu vadinin konumu, yağışlı havalarda sakin yerlere kaçan Budist rahipler için en uygun yerdir. Altı yüzyıl boyunca taşların içine oyulmuş bu mağaralar hem manastır hem de inziva yeri olarak işlev görmüştür. Mağaraların bölgeyi gezen keşişler, zanaatkarlar, tüccarlar ve hacılar aracılığıyla Budist öğretiyi yayabilmek için tasarlandıkları düşünülmektedir. 

Bu gün bildiğimiz şekilde mağaraların numaralandırılmalarının ise yapılma sıra ile değil, vadide bulunma konumlarına göre belirlendiği bilinmektedir. Ajanta’nın içinde bulunan her bir mağaranın kendine has özelliklere sahip olması mağaralarla ilgili genel bir bilgi vermeyi zorlaştırmaktadır. Bu nedenle her bir mağaranın iç detaylarına girmeksizin mağaralarla ilgili genel bilgiler üzerinde durulacaktır. 

Ajanta’nın içinde bulunan mağaraların tamamı iki türden oluşmaktadır. Bunlar; Vihara olarak isimlendirilen manastırlar ve Chaitya-grihas olarak adlandırılan kutsal alanlar (stupa) anıt salonlarıdır. Ajanta Mağaraları’nın 9, 10, 19, 26 ve 29 numaralı mağaraları Chaitya-grihadır. Bunların dışında kalan mağaralar ise Viharalardır. Her mağara heykeller, duvar ve tavan resimleriyle donatılmıştır. Ajanta Mağaraları ve mağara içerisinde tasvir edilmiş olan görseller, Budist efsaneleri ve tanrılarını Hint sanatında eşi benzeri olmayan bir canlılıkla gözler önüne sermektedir. 1983 yılında UNESCO Dünya Mirası listesine katılan Ajanta Mağaraları’nın duvarlarında yer alan resimler ise Hint resim sanatının hayatta kalan en güzel örnekleridir.