Eğlence endüstrisi kurucularından Phineas Taylor Barnum, 5 Temmuz 1810’da, ABD’nin Connecticut eyaletinde doğmuştur. Genç yaşta babasını kaybetmesi sebebiyle ailesinin geçimini sağlamak zorunda kalmıştır. İçinde bulunduğu durumla bağlantılı olarak birçok işte çalışmak zorunda kalmıştır. Çocukluk döneminden beri girişimci bir yapıya sahiptir. Daha fazla para kazanmak adına girişimci ruhunu besleyerek harekete geçmiştir.
Yaşadığı bölgelerdeki yerel toplantılarda ev yapımı vişne romu ve çeşitli atıştırmalık yiyecekler satarak para kazanmaya başlamıştır. İnsanların da ilgisini çeken bu durum Barnum’a yeni işlere girişmek için ufuk olmuştur. Kazancı ve ilgi çekmesi ile adım adım ilerleyen Barnum, 20’li yaşlarında bir mağazanın ve The Herald of Freedom adlı gazetenin sahibi olmuştur. Gazetesinde bir din adamına iftira atarak yayın kurallarını çiğnemiş ve tutuklanmıştır. Benzer suçlarla zaman içerisinde yargılanmıştır. Bu sebeple yaşadığı bölgede kötü bir üne sahip olmuştur.
1834’te New York’a yerleşen Barnum o yıllarda showman olarak çalışmaya başlamıştır. Para kazanma hırsı ve insanların akıllarında yer etme amacından vazgeçmeyen Barnum, bir süre sonra eğlence dünyasına atılması gerektiğini fark etmiştir. Kendisini o zamanlarda ‘sahtekarlık prensi’ olarak tanımladığı söylenmektedir. 1835 senesinde Joice Heth adında bir kadın ile iş birliği yapan Barnum, bu kadını kullanarak gösteri ve eğlence sektöründe yer edinmeyi başarmıştır. Barnum, bahsi geçen kadını George Washington’un 161 yaşındaki eski hemşiresi olarak insanlara tanıtmıştır. Zamanında George Washington ile ilgilenen ve 161 yaşında olduğu iddia edilen bu kadın halkın tüm ilgisini üzerine çekmiştir. Bu ilgiyi fırsata çevirmeyi amaçlayan Barnum, Joice Heth ile New York ve New England gibi farklı bölgelere seyahat etmiştir. Seyahat amacı halk ile Joise Heth’i buluşturarak bir gösteri yapmaktır. İnsanlar bu yaşlı kadını görmek ve George Washington’a dair hikayeleri dinlemek için gösteriye ilgi göstermiş, uzun kuyruklar oluşturmuştur. Barnum gösteriyi daha da ilginç bir hale getirmek amacıyla bu kadının dışarıdan kontrol edilen bir otomat olduğunu öne sürmüştür.
Joice Heth 1836 yılının Şubat ayında vefat etmiştir. Barnum bu kadının ölüm sürecini dahi bir gösteriye dönüştürmüştür. Barnum, Heth’in otopsisini halka açık bir alanda organize etmiş, otopsiyi izlemek isteyen insanlardan ücret talep etmiştir. Otopsi gösterisi ile beraber Barnum’un baştan itibaren Joice Heth gösterisinin kurgu olduğu anlaşılmıştır. Joice Heth aslında 80 yaşından büyük değildir ve gerçek bir insandır. Otomat olduğu iddiası da tüm gerçekliği ile ortaya çıkmıştır.
Barnum, 1841-1865 yılları arasında American Museum adında bir müzeyi işletmiştir. Bu müze aracılığıyla farklı ve ilgi çekecek gösterilere yer vererek insanları eğlence dünyasına çekme amacına devam etmiştir. 1855 yılında “Para Kazanma Sanatı” adlı konuşmalarıyla da adından söz ettirmiştir. 1871 senesinde iki ortağı ile birlikte gezici bir sirk açmıştır. Barnum, ‘’P.T. Barnum’un Gezici Müzesi, Hayvanat Bahçesi, Karavan ve Hipodromu’’ adındaki bu sirki ‘Dünya’nın en büyük gösterisi’ olarak anlatmıştır.
1881’de ise James A. Bailey’le birlikte ‘Barnum ve Bailey Sirki’ adıyla ABD’nin en büyük sirklerinden birini gerçekleştirmiştir. Cüce insanlardan ilginç palyaçolara, hayvan gösterilerinden pek çok ilginç durumun yer aldığı bu sirk Phineas Taylor Barnum’un en görkemli işi olmuştur. Ayrıca, Barnum tren vagonlarını hareket eden reklam panoları olarak kullanmayı düşünmüş ve dünyadaki ilk reklam panosunun ortaya çıkmasına sebep olmuştur.
Eğlence sektöründeki faaliyetleri haricinde siyasetle de uğraşan Barnum, Connecticut Meclisi’nde çalışmıştır. 1875-1876 yıllarında Bridgeport’ da belediye başkanlığı yapmıştır. Barnum dönemindeki gösteri dünyasında oluşan canlılık ile Forer Etkisi’nin ortaya çıktığı görülmüştür. Forer Etkisi bireylerin, özellikle kendileri için hazırlanmış gibi görünen ama aslında büyük çoğunluktaki insanlara uyacak kadar genel ve belirsiz betimlemelerden ibarettir. Forer Etkisi’nin ismi Barnum’un gözlemleri ve çalışmaları sonucunda Barnum Etkisi olarak değişmiştir.
Hareketli ve hırslı bir hayat yaşayan bu sayede de şov dünyasını şekillendiren Barnum, 7 Nisan 1891 tarihinde Connecticut’te dünyaya gözlerini kapamıştır.
Kaynakça
Karadeniz, Damla. ‘’Kitle Eğlence Sanayinde Ucubeliğin Teşhiri ve Temsili: Barnum’un Amerikan Müzesi ve Universal Stüdyoları Canavarları’’ Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2015.
‘’P.T. Barnum’’ Erişim Tarihi 30.12.2023. https://www.circusringoffame.org/inductees/phineas-taylor-barnum/
‘’Who Was P.T. Barnum’’ (23 Haziran 2020) Erişim Tarihi 05.02.2023. https://www.biography.com/business-leaders/pt-barnum
