Heterodoks Yapılanma: Karmatiler

Şii Karmati Devleti tarafından 929-930 yıllarında Mekke şehri ele geçirilmiş ve yağmalanmıştır. Karmati oluşumları bölgede ibadet maksadıyla bulunan pek çok insanı katletmiştir.

Karmati din ideolojisi, Batıni-İsmaili çizgi üzerinden şekillenmiştir. Hamdan Karmat ve çevresinde yer alan insanların İsmaili görüşün bir kolu olarak ayrılmaları ile oluşmuştur. Kurtuluşun gizlenmiş ilahi bilginin elde edilmesi ile sağlanacağına inanılan bir yapı olarak karşımıza çıkmıştır. Namaz ibadeti Karmati görüşünde güneşin doğuşundan önce iki rekat ve güneşin batışından sonra kılınan iki rekat ile sınırlıdır. Beytülmakdis, kıble olarak görülmektedir.

Karmatiler olarak adlandırılan oluşum İsmaili akımın içerisinde ortaya çıkmış siyasi bir harekettir. Karmati oluşumu siyasi ve ekonomik temellere dayanarak var olduğu söylenebilir. Birçok kaynağa göre Katmati hareketi, 869’da Abbasilere karşı başlatılan Zenc isyanı sırasında ortaya çıkmıştır. Afrika’dan getirilen siyahi kölelere ağır şartlardan kurtulmalarının sağlanacağı iddiasıyla Zenc isyanı başlamıştır. İsyanın meydana getirdiği siyasi istikrarsızlıktan faydalanarak bölgede kolaylıkla hareket etmişlerdir.

Abbasi Devletinin ekonomik sorunlarla karşılaşması, önemli bir kısmı tarımla uğraşan halkın yükünü artırmıştır. Halkın üzerine binen vergi yükü üretimi sekteye uğratmış ve tarım arazilerinde tekelleşme ortaya çıkmıştır. Mağdur olan insanlar arasında Karmatilik gibi akımlar giderek yaygınlaşmıştır. Cazip öneriler ve mülkün eşit dağıtımı gibi tekliflerle gelen Karmati akımı belirli ölçüde kabul görmüştür.

Karmati hareketi, 900-902 yılları arasında üç isyan girişiminde bulunmuştur. Teşebbüs edilen isyanlar Halife Mu’tazıd Billah komutasındaki birlikler tarafından bastırılmıştır. Kısa sürede güç kazanan Karmati hareketi, Halep’i ele geçirmeye yönelik başarısız bir girişimde bulunmuştur. Hama ve Humus gibi önemli şehirler ele geçirilmiştir. Kufe şehrine yönelik saldırıda bulunmuşlardır. Abbasi ordusu ile Kadisiye yakınlarında gerçekleştirdikleri savaştan galip ayrılarak kervanlara ve İranlı hacılara yönelik katliamlar gerçekleştirmişlerdir. 907’de Karmatiler önemli bir yenilgiye uğratılarak bölgede ki etkinliği kırılmıştır.

924’te Karmati Devletine bağlı birlikler Mekke çevresinde ve Hac yolunda bulunan kervanlara yönelik saldırılar yapmıştır. Saldırıların şiddetinin artması ile İslam beldelerinden bölgeye ibadet maksadıyla gelen kişi sayısı azalmıştır. 924 yılından Irak ve İran yolundan hiçbir insanın ibadet için bölgeye gidemediği ifade edilmektedir. İlerleyen yıllarda ise Hac maksadıyla bölgeye giden insanlardan geçiş ücreti alınmaya başlanmıştır.

Horasan, Kuzey Afrika ve Bahreyn bölgesinde faaliyetlerine devam eden Karmati oluşumu belli başlı dönemlerde etkinliğini artırmıştır. Bahreyn Karmatileri lideri Ebû Tâhir el-Cennâbî 930’lu yıllarda Irak’ın güney bölgelerine yönelik saldırılar başlatmıştır.

929-930’da Ebu Tahir el-Karmati önderliğindeki Karmati ordusu Mekke’ye saldırarak binlerce insanı öldürmüştür. Mekke emiri ve şehrin önde gelenlerini kılıçtan geçirilmiş, onlarca insanın naaşı zemzem kuyularına doldurulmuştur. Şehirde katliam ve yağma yapan birliklerin uzun bir dönem Hac ibadetini yasakladığı ifade edilmektedir. Karmati birlikleri Kabe kapısını ve Hacerü'l-Esved'i yanlarına alarak bölgeden ayrılmıştır. Hacerü'l-Esved, Bahreyn bölgesinde yer alan Hacer bölgesinde 20-22 yıl kalmıştır. Hacerü'l-Esved, 951 yılında Fatımi Halifesi Mansur’un emriyle Mekke’ye getirilerek yerine yerleştirilmiştir.

Irak ve Bahreyn bölgelerinde yoğunlaşan Karmati hareketi, bekledikleri mucizelerin gerçekleşmemesi ve Mehdi’nin ortaya çıkmaması nedeniyle siyasi desteğini kaybetmiştir. Horasan’da dahil olmak üzere siyasi etkisini kaybeden hareket, öğreti yoluyla varlığını sürdürme yolunu seçmiştir.