Hatşepsut: Mısır'ın İmparatoriçe Firavunu

Antik Mısır’da erkeklerin yansıra kadınlar da zaman zaman, yönetimde doğrudan veya dolaylı olarak söz sahibi olmuşlardır. Örneğin Kleopatra Mısır tarihinin en ünlü kadın simalarından biridir. Ancak Hatşepsut (diğer bir telaffuza göre Hatçepsut) Kleopatra veya diğer kraliçelerden farklı olarak ülkeyi doğrudan kendi yönetmiş ve Mısır’da M.Ö. yaklaşık olarak 1473-1458 yılları arasında bir firavunun tüm unvanlarını ve krallık sembollerini kullanmıştır. Antik Mısır’da Firavun I. Tutmos ile kraliçe Ahmos’un kızları olarak dünyaya gelen Hatşepsut, kaynak yazıtlara göre M.Ö. 1504 yılında doğmuştur. Hatşepsut’un genç yaşta ölen Neferubity adını taşıyan bir kız kardeşi daha olduğu, bu kız kardeşin ölümü üzerine Hatşepsut’un tek varis olarak konumunu güçlendirdiği de aynı kaynaklarda zikredilmektedir.

Aslında Hatşepsut’un yönetimi ele alma hikâyesi oldukça ilgi çekicidir: Hatşepsut’un babası I. Tutmos ölünce, tahta başka eşinden çocuğu, yani Hatşepsut’un üvey kardeşi II. Tutmos geçti. İmparatorluk hanedanının kurallarına göre tüm imparatorlar asil olmalıydı bu sebepten dolayı annesi haremin bir üyesi olduğu için soyluluğu tartışmalı olan II. Tutmos ve Hatşepsut evlendirildi. Böylece Hatşepsut hem kraliçe hem de Firavun’un eşi olmuştur. Bu evlilik sonucunda hiç erkek çocuk dünyaya gelmemiş ve bu durum tahtın sonraki sahibinin kim olacağı konusunda tartışma yaratmıştır. En sonunda II. Tutmos’un hareminden İsis adlı hanımın erkek çocuk doğurması bu sorunu ortadan kaldırmıştır. Bu erkek çocuk daha sonra III. Tutmos adıyla tahta geçecektir. II. Tutmos nispeten kısa saltanatının ardından bir hastalık geçirerek vefat etti. Yerine küçük oğlu III. Tutmos geçecekti ancak yaşı devlet yönetemeyecek kadar küçük olduğundan Hatşepsut küçük kralın naibi olduğunu ve devlet işlerini kısa süreliğine devraldığını açıkladı. Hatşepsut üvey oğlu III. Tutmos ile özel olarak ilgilendi ve onu devlet işlerinden uzaklaştırıp askeri konulara yakın tutmaya çalıştı. Hatşepsut’un yönetimi pratikte kısa süreli olacaktı ancak yıllar geçtikçe geçici bir gözetmenden çok gerçek bir hükümdar gibi ülkeyi yönetmeye başladı. En sonunda kraliçe M.Ö. 1477’de taç giyerek kendini firavun ilan etti.

Hatşepsut’un kadın olmasından kaynaklı bir çekincesi olup olmadığı bir tartışma konusudur. Hatşepsut’un kaynaklarda geçen diğer isimleri arasında “Tanrı Amon’un Eşi”, “Kralın Kızı”, “Kralın Kız Kardeşi”, “Kralın Büyük Eşi” ve “Ra’nın Kızı” gibi isimler olması veya diğer firavunlar gibi boğa lakabını almak istememesi kadın kimliğini gizlemek istemediğini göstermektedir. Öte yandan Hatşepsut kelimesinde yer alan T harfinin kadını çağrıştırmasından dolayı Haşepsut olarak kullanması, “Majesteleri Kral Hatşepsu” gibi erkeksi bir unvanı ismine eklettirmesi ve firavunların takma sakal takma âdetini devam ettirmesi kadın kimliğini gizlemeye çalıştığını göstermektedir. Buradan da anlaşılacağı üzere, yönetimi boyunca Hatşepsut konjönktöre göre hareket etmesini bilen kurnaz bir politika sergilemiştir.

Hatşepsut naipliği ve firavunluğu dönemlerinde 20 yıldan fazla bir süre ülkeyi yönetmiş ve ülke oldukça zenginleşmiştir. Bu dönemde Mısır savaşçı geleneklerinden farklı olarak barışçıl bir dönem geçirmiştir. Kraliçe savaştan ziyade ticaret üzerine seferler yapmayı tercih etmiştir. Yönetimi sırasında o dönemin en büyük ticaret yolunun da başlangıcı yapılmıştır. Bazı kaynaklara göre ise kraliçe döneminde Mısır altı sefer düzenlemiş ve bunlardan birisini bizzat kendisi yönetmiştir. Kraliçe tüm firavunlar gibi inşaat projeleriyle adını duyurmuş, özellikle Thebes bölgesinde büyük projeler başlatmıştır. Deir El-Bahri'de kendi adını taşıyan bir tapınak inşa ettirmiştir. Hükümdarlığının bir başka büyük başarılarından biri de fildişi, abanoz, altın, leopar derileri ve tütsü dahil olmak üzere muazzam zenginlikleri Punt olarak bilinen uzak bir ülkeden Mısır’a geri getiren bir ticaret seferi olmuştur.

Hatşepsut ülkedeki iktidarını kabul ettirmek için bir meşruiyet dayanağı oluşturmak istiyordu. İlk önce ülkenin dört bir yanına tapınaklar inşa ettirdi. Daha sonra Tanrı Amon’un kraliçe için söylediğine inanılan “Saf Altından Kadın Horus, Görkemlilerin Görkemlisi” gibi ifadeler bu tapınakların duvarlarına yazdırıldı, bu sayede onun tanrısal soyluluğuna vurgu yapılmıştır. Bunun dışında annesinin tanrı Amun Ra ile birlikte olduğunu ve kendisinin ilahi bir kişilik olduğunu ilan etmiştir.

Kraliçe Hatşepsut kuvvetli tahminlere göre M.Ö. 1458 yılında ölmüştür. Kimilerine göre ölümüne kanser veya şeker hastalığı sebep olurken, kimilerine göre ise oğlu III. Tutmos tarafından öldürülmüştür. Kendi evi olan ve döneminde yapılan önemli mimari eserlerden olan “Krallar Vadisi”ne gömülmüştür. Üvey oğlu III. Tutmos hanedanın erkek soylu bir yapısı olduğunu göstermek ve güçlü bir kadın hükümdar örneğini silmek için üvey annesi hakkındaki kanıtları, inşa ettiği tapınakları ve anıtlardaki resimleri de dâhil olmak üzere her şeyi kaldırtmış ve ismini firavunlar listesinden çıkartmıştır. Bu sebepten dolayı 1822 tarihinde yapılan arkeolojik çalışmalara kadar Kraliçe Hatşepsut hakkında çok az şey biliniyordu.