Fotoğrafçılığın Kısa Tarihi

İlk kez 1830’larda kullanılan fotoğraf kelimesi Yunanca ışık anlamına gelen ‘photos’ ve çizmek anlamına gelen ‘graphein’ kelimelerinden türetilmiştir. Bir görsel iletişim ve ifade aracı olarak fotoğraf, farklı estetik özelliklere sahiptir. Bunları anlamak için öncelikle fotoğraf sürecini anlamak gerekir. Zorunlu olmamakla birlikte kaydedilen görüntü genellikle fotoğraf makinesindeki mercek tarafından oluşturulur. Mercek görüntüyü oluşturan ışığa maruz kalındığında değişikliklere uğrar, genellikle negatif olarak adlandırılan gizli (ancak tersine çevrilmiş) bir görüntü oluşur. Görüntü hipo adı verilen sodyum tiyosülfat ile sabitlenerek kalıcı ve görünür hale gelir.

Fotoğrafçılığın başlangıcı neredeyse 200 yıl öncesine, bulanık fotoğraflar çeken düz bir kutunun; bir kameranın ilk prototipinin geliştirilmesiyle başladıysa da temel konsepti M.Ö. 5. yüzyıldan beri vardı. İlk kameralar bildiğimiz kamera görüntüsünden oldukça uzaktı. M.Ö. 5. yüzyıl gibi erken bir tarihte Mozi adlı Çinli bir filozof, karanlık bir odaya küçük bir delikten geçen ışık ışınlarının bir görüntü oluşturulduğunu kaydetmiştir. Bu karanlık odayı "toplama yeri" ya da "kilitli hazine odası" olarak adlandırmıştır. Daha sonra bu doğal optik fenomen, Iraklı bir bilim insanı tarafından ‘camera obscura’ (Latince "karanlık oda") ya da bugün ‘iğne deliği görüntüsü’ olarak adlandırılmıştır. İlk ‘camera obscura’ çadırın dışından karanlık alana bir görüntü yansıtmak için çadırda açılan bir iğne deliğini kullanıyordu. Görüntüler kaydedilmiyor, sadece başka bir yüzeye yansıtılıyordu. Bir nevi projektör gibiydi.

Yüzyıllar boyunca pek çok kişi ‘camera obscura’ ile ışığın doğasını denemeye ve incelemeye çalıştı. Bunlardan biri olan, Alhazen adıyla da bilinen Arap fizikçi İbn-i Heysem 1021 yılında ‘camera obscura’yı kapsamlı bir şekilde incelenmiştir. İlk ‘camera obscura’ların çoğu güneş tutulmalarını güvenli bir şekilde izlemek için kullanılan büyük odalar şeklindeydi.

16. yüzyılda diyafram açıklığına dışbükey bir mercek eklenerek görüntü kalitesi iyileştirildi. Daha sonra görüntüyü izleme yüzeyine yansıtmak için bir ayna eklendi. Bu yeni hali, genellikle sanatçılar için bir çizim yardımcısı olarak kullanıldı. Nihayet 17. yüzyılın başlarında ‘camera obscura’ terimi Avusturya’da ölçüm yapmak için taşınabilir bir çadırla seyahat eden Alman astronom Johannes Keppler tarafından kullanıldı. ‘Camera obscura’ daha sonra taşınabilir bir çadırdan küçük bir kutuya dönüşmüştür.

Optik bağlamında ‘iğne deliği’ terimi ilk kez 1764 yılında James Furgusson tarafından yazılan “Lectures on Select Subjects in Mechanics, Hydrostatics, Pneumatics, and Optics” başlıklı kitapta kullanılmıştır. 1856 yılında İskoç mucit David Brewster, “Stereoskop” adlı kitabında “merceksiz ve sadece iğne deliği olan bir kamera” tanımını yapmıştır.

1800'lerin başına kadar taşınabilir ‘camera obscura’lar öncelikle eğlence amaçlı görüntü çizmek ve yansıtmak için kullanılıyordu. 1820'lerde bu durum dramatik bir şekilde değişti. Joseph Nicephore Niepce adlı bir Fransız mucit, bitümle kaplanmış kalaylı bir plakaya ışık tutmak için bir ‘camera obscura’ denedi. Plaka saatlerce ışığa maruz bırakıldı ve bitüm ışığa maruz kalan bölgelerde sertleşti, ışığa maruz kalmayan bölgeler ise bir çözücü ile temizlenebildi. Böylece açık alanlar sertleşmiş bitüm, koyu alanlar ise çıplak kalay olmak üzere pozitif bir görüntü elde edilmiş oldu. Bunu görüntülemek için plakanın aydınlatılması ve aydınlık ile karanlık arasındaki kontrastı gösterecek şekilde açı verilmesi gerekiyordu. Niepce, diğer Fransız Louis Daguerre ile ortaklaşa çalıştı. İkili, daha hassas bir reçine ve farklı bir pozlama sonrası işlem kullanarak bitüm sürecini geliştirdi. Daha kısa pozlama süreleri (hala saatleri buluyordu) ve daha yüksek kaliteli görüntüler elde etti. 1833 yılında Niepce aniden öldü ve tüm notlarını Daguerre'e bıraktı. Daguerre çalışmaya devam ederken görüntüleri metal plakalar üzerine pozlamayı denedi. Bunun sonucunda Daguerreotype ortaya çıktı. Daguerreotype işlemi, 1850'lerde yeni bir keşif yapılana kadar en yaygın kullanılan işlem oldu.

‘Jelatin işlemi’ olarak da bilinen ‘kuru plaka’ tekniği, fotoğrafçılığı bir kez daha kökten değiştirdi. Cam plaka üzerine kaplanmış kadmiyum bromür ve gümüş nitratın jelatin kaplama içinde hassaslaştırılmasıyla plakalar, ıslak plakalar gibi ihtiyaç duyuldukça hazırlanmak yerine saklanabiliyor ve gerektiğinde kullanılabiliyordu. Bu keşif, fotoğrafçılık için yeni bir çağın başlangıcı oldu. Fotoğraf makinelerinin elde taşınabilmesi için pozlama sürelerini kısaltan iyileştirmeler hızla yapıldı. Sonunda mekanik deklanşör kullanılmaya başlandı. Bu, fotoğrafçıların daha hareketli olmalarını, daha hızlı ve daha verimli fotoğraf çekmelerini sağladı.

George Eastman adında Amerikalı bir girişimci 1880'lerin sonunda fotoğrafçılık dünyasına girdi. Daha küçük ticari el kameraları piyasada boy göstermeye başlamıştı ancak Kodak Eastman adlı bir şirket, kullanımı en kolay olanı üretti. 1888'de New York’lu şirket, 100 poz içerikli silindirik kâğıt tabanlı film rulosu kullanılabilen bir kamera icat etti. Son poz kullanıldığında kameranın tamamı banyo edilmek üzere Kodak'a geri gönderiliyordu. "Düğmeye siz basın, gerisini biz hallederiz" sloganıyla piyasaya giren Kodak'ın fotoğraf makinesi, amatör fotoğrafçılığın gelişimini büyük ölçüde hızlandırdı. Kâğıt tabanlı film rulosunun yerini ertesi yıl, 1878'de New Jersey'li Rahip Hannibal Goodwin tarafından icat edilen plastik nitroselüloz film aldı. Diğer şirketler ticari kullanım için kameralar üretirken Kodak pazarı büyük ölçüde ele geçirdi. Kodak fotoğraf makinesinin kullanım kolaylığı ve nispeten düşük maliyeti, fotoğrafçılığın halk arasında yaygınlaşmasını sağladı. Fotoğrafçılık artık sadece profesyonel fotoğrafçılara ve zenginlere özgü bir uğraş olmaktan çıkmıştı.

1853'ten 1856'ya kadar İngiltere, Fransa, Sardunya ve Osmanlı’dan oluşan müttefik kuvvetler Rusya'ya karşı savaştı. Bir ressam ve fotoğrafçı olan Roger Fenton, savaşı fotoğraflarla belgelemek üzere gönderilen ilk resmî fotoğrafçıydı. Ekipmanının boyutu, ağırlığı ve uzun pozlama süresi nedeniyle sadece sabit nesneleri ve manzaraları çekebildi. Savaş cephelerinde geçirdiği süre boyunca galerilerde sergilenen ve bazıları ‘Illustrated London News’de basılı olarak yayımlanan 300'den fazla kullanılabilir büyük formatlı görüntü yakaladı. Bu durum Amerikan İç Savaşı sırasında Mathew Brady adlı bir adamda da yankı buldu. Brady, 20 asistanıyla birlikte cepheleri dolaşarak savaştan önce, sonra ve hatta savaş sırasında görüntüler yakaladı. Ancak o zamanki teknoloji hareketleri yakalamasını engelliyordu.

Brady ile Fenton'un çalışmaları arasındaki temel fark, Fenton'un savaşın çirkinliğini fotoğraflamaya pek inanmamasıydı. Bunun yerine savaşın görkemini göstermek istiyordu. Bu yüzden yaralı askerlerin fotoğrafını çekmedi. Öte yandan Brady'nin fotoğrafları savaşın gerçek vahşetini ortaya koyuyordu. Yaralı askerleri fotoğrafladı ve bu da fotoğraflarla hikâye anlatımında ve modern gazetecilikte gerçeğin ilerlemesi yolunda büyük bir adım anlamına geliyordu. Fotoğrafçılar, gazetecilerin hikâyeler anlatmasına yardımcı olmak için fotoğrafı kullanmaya başladılar. Bir konu hakkındaki yazıları okumakla insanlar bilgi sahibi olabiliyordu ama bir fotoğrafın gücü asla yadsınamazdı. Yayıncılar, olayları belgelemeleri için gazetecilerle birlikte fotoğrafçılar göndermeye başladılar. Böylece fotoğrafçılık kısa sürede haber medyasına da entegre olmuş oldu.

1948 yılında Edwin H. Land adında bir adam ve şirketi Polaroid, ilk ticari şipşak fotoğraf makinesini piyasaya sürdü: Model 95 Land. Bu kamera, içindeki filmi bir dakikadan kısa bir süre içinde geliştirmek için gizli bir kimyasal işlem kullanıyordu. Fotoğrafçılıkta renk işleme 19. yüzyıl boyunca araştırılmış olsa da 20. yüzyılın ortalarına kadar ticari olarak uygulanabilir hale gelmemişti.

Renkli fotoğrafçılıkla ilgili ilk deneyler istikrarsız sonuçlar vermiş ve sonunda renklerin solup kaybolduğu görüntüler ortaya çıkmıştı. İki Fransız mucit Louis Ducos de Hauron Charlec Cros, 1862 yılında renkli fotoğrafçılık yöntemlerinin patentini alan ilk kişilerdendi. 1950'lerde iki Japon şirketi fotoğrafçılığı bir üst seviyeye taşıdı. Asahi (daha sonra Pentax oldu) ve Nikon, bugüne kadar fotoğrafçılık için en yaygın kullanılan sistem olan tek refleks lensi (SLR) tanıttı.

Bir fotoğraf makinesini kullanabilmek için temel mekaniklerinin az da olsa anlaşılması gerekiyordu ve ekipman hala oldukça hantaldı. 1970'lerin sonu ve 1980'lerin başında bu durum değişti. Fotoğraf makinelerinin ticari kullanımını halk açısından daha da kolaylaştırmak için kompakt "bas-çek" fotoğraf makineleri piyasaya sürüldü. Bu küçük, hafif ve akıllı fotoğraf makineleri fotoğrafçılığı herkes için kullanılabilir bir hale getirdi.

İlk "bas-çek" kompakt fotoğraf makinesi olan C35 Jasupin, 1977 yılında Konica tarafından piyasaya sürüldü. Kaydedilen ilk dijital görüntü 1975 yılında, dijital kameraların ticari olarak kullanıma sunulmasından çok önce çekildi. Steven Sasson adlı bir Kodak mühendisine dijital bir görüntü oluşturma görevi verildi. Sasson dijital formatta kayıt yapan, hareketli parçası olmayan sekiz kiloluk bir kamera tasarladı ve Aralık 1975'te dijital olarak çekilmiş ilk siyah beyaz görüntüyü elde etti. Ardından 1988'de Fuji, tüketicilere yönelik ilk dijital fotoğraf makinesi olan Fuji Fujix DS-1P'yi tanıttı. Bu 400.000 piksellik fotoğraf makinesi hiçbir zaman piyasaya çıkamadı ama devasa bir teknolojiye sahipti. Kamerada Toshiba ile birlikte geliştirilen çıkarılabilir bir SRAM (statik RAM) bellek kartı vardı. Bu aynı zamanda sonunda fotoğrafçılığı sonsuza dek değiştirecek bir kavram olan yeniden kullanılabilir belleğin ilk işaretiydi. İlk dijital fotoğraf makinesinin piyasaya çıkması birkaç yılı bulacaktı. Nikon 1991 yılında piyasadaki ilk DSLR olan Nikon F3'ü piyasaya sürdü. 1,3 megapiksellik fotoğraflar çekebile bu makine artık bir fotoğrafçının omzunda bir kayışla taşıyabileceği kadar küçüktü.

Tarihin ilk dönemlerinde fotoğraf, teknolojik olması nedeniyle bazen mekanik bir sanat olarak görülüp küçümsenmiştir. Yine de fotoğraf, gerçeği gözler önüne serme becerisi ve anıları sonsuza kadar saklaması sebebiyle insanların vazgeçilmezidir.