Duyguların Yeri ve Ruhun Merkezi: Karaciğer

Antik çağda yaşayanlar için karaciğer hem dini hem de günlük yaşamda önemli bir rol oynuyordu. Bugün kullanılan hepatit, hepatom ve hepatoloji gibi terimler bile eski Yunanca karaciğer anlamına gelen "hepar" kelimesinden türemiştir.

Antik Yunanlılara göre karaciğer ruhun merkezi ve duyguların kaynağıydı. Prometheus ve Tityos'a ceza verilme hikâyelerinde görebileceğimiz gibi, karaciğerin kesilip parçalansa bile yenilenme konusunda ilahi bir yeteneğe sahip olduğuna inanıyorlardı.

Prometheus Efsanesi

Yunan mitolojisine göre Prometheus, ölümlülerin titan dostuydu. İnsanların, tanrıların izin verdiği şeylerden daha fazlasına sahip olmaya layık olduğuna inanıyordu. Zeus'a oynadığı ilk oyun, bir kurban sunup onu ikiye ayırmasıydı; bir yana kurban edilen hayvanın etini ve bağırsaklarını, diğer yana da yağla kaplı kemikleri yerleştirdi. Zeus'a hangi kısmı tanrıların yiyeceğini ve hangi kısmı insanlara bırakacağını seçmesini söyledi. Böylece aldatılan Zeus, yağı ve kemiği seçti.

İnsanlar, Prometheus’un zekâsı sayesinde tanrılar için kurban kestiklerinde onlara kemiklerini sundular ve etlerini kendileri yediler. Zeus, daha az arzu edilen kısmı seçtiğini anlayınca öfkelendi. Bu aldatmacaya kızan Zeus, insanların elinden ateşi alarak onları çiğ et yemeye mahkûm etti. Efsanenin farklı bir versiyonuna göre Prometheus'un, Olympos Dağı'ndan ateşi çalıp insanlara getirmesinin sebebi bu yasaktı. Zeus böylece Prometheus’u insanlık için tanrılardan ateşi çalmak gibi büyük bir başarı göstermeye kendi elleriyle teşvik etti.

Zeus daha sonra insanlardan ve Prometheus'tan intikamını elbette alacaktı. O zamana kadar sadece erkeklerden oluşan insanlardan, kadını yaratarak intikam aldı. Zeus'un insanlık için arzuladığı tüm talihsizliklerin içine yerleştirdiği amforayı (kutuyu) açan Pandora’nın kutusundan yorgunluk, hastalık, savaş ve ölüm gibi felaketler çıktı. Prometheus'a karşı intikamı çok daha eziyetliydi. Prometheus'u Kafkas Dağı’na zincirledi ve karaciğerini yemesi için bir kartal gönderdi. Ölümsüz olduğu için, karaciğer her gün yeniden büyüyordu ve kartal, bu elim döngünün sonsuza dek tekrarlanması için onun ciğerini her gün bir kez daha yiyordu.

Aiskhylos “Zincire Vurulmuş Prometheus” adlı eserinde efsanenin bu kısmını şöyle dile getirir:

“Cin fikirli Prometheus gelince, Zeus

Çözülmez zincirlere vurdu onu,

Boyunu iki kat aşan bir sütuna.

Sonra bir kartal saldı üstüne gergin kanatlı;

Ölümsüz karaciğerini yiyordu kartal,

Ve karaciğer geceleri büyüyordu yeniden

Gergin kanatlı kuşun gündüz yediği kadar.”

Antik Yunanda Tityos'un Cezası ve Karaciğer

Tityos, stadyumun üçte biri büyüklüğünde bir dev olmasına rağmen Yunan mitolojisine göre dizginlenemeyen şehvetin küçük bir kurbanıydı. Tityos'un suçu, Zeus'un sevgilisi ve Apollon ile Artemis'in annesi Leto'ya tecavüz girişimiydi. Bu suçu işlemesi için onu kıskanç aile tanrıçası Hera kışkırtmıştı. Leto çığlıkları sayesinde Tityos’un bu sapkın girişiminden kurtuldu; Apollon ve Artemis, annelerinin çığlıklarını duyarak Tityos'u ok yağmuruna tuttu. Efsanenin diğer versiyonlarından birinde ise Zeus'un ona şimşek çaktığı söylenmektedir.

Tityos'un cezası, yılanların ve akbabaların sonsuza dek ciğerini yediği Tartaros'un uçurumuna atılmaktı.

Homeros, Odyssey’e, Tityos'tan şöyle bahsettirir: “Tityos'u, kutlu Yerin Gaia'nın oğlunu da gördüm: Toprak üzerinde uzanmıştı, dokuz dönüm yer kaplıyordu, iki akbaba iki yanına konup bağrını deşip karaciğerini paralıyordu, o ise elleriyle onları kovamıyordu: Çünkü Leto'ya, Zeus'un kutlu karısına tecavüz etmişti: Lâtif Panapeus boyunca yürüyüp Pytho'ya giderken.”

Yunanlılar vücuttaki en büyük organın insanın en derin, en karanlık tutkularını içerdiğine inanıyorlardı. Bu yüzden de duygularını kontrol etmeyi başaramayan titanların cezası karaciğer ile alakalı oluyordu. Bununla birlikte karaciğerin duyguların merkezi olduğuna dair inanç sadece antik Yunanlıların mitolojik anlatımlarıyla sınırlı değildi. Geleneksel Çin Tıbbında karaciğer, öfkenin ya da doldurulmamış yaratıcılığın ve arzuların yeri olarak kabul ediliyordu. Hindistan'da gücün sembolü olan karaciğer, cesaretin kaynağı olarak görülür ve zor bir durumda mecazi olarak bir başkasına sunabilirdi.

Günümüzde karaciğerin insan vücudunun diğer organlarından farklı olarak kendini yenileyebilen tek organ olduğunu biliyoruz. Bu nedenle, antikler için karaciğerin en önemli organ olması ya da karaciğere mitolojilerinde önemli bir rol oynayacak kadar büyük değer vermeleri artık çok daha anlamlı görünüyor.