Duygu ve Gösterişli Güzelliğin Sanata Yansıması: Barok

Barok kelimesi Portekizce “tam yuvarlak olmayan şekilsiz inci” anlamına gelen “barroco” kelimesinden türemiştir. İspanyolcada halen inci tüccarlığı ile uğraşan kişileri ifade etmek için “barrueco” kelimesinin kullanıldığı bilinmektedir. 

17. yüzyılın başlarında İtalya’da ortaya çıkan ve “barok çağı” olarak bilinen bu dönem 18. yüzyılın ortalarına kadar devam etmiştir. İçinde barındırdığı heyecanlı düzensizlikler nedeniyle tuhaf olarak tanımlanan barok tarzı, ortaya çıktıktan hemen sonra farklı coğrafyalara yayılma imkânı bulmuş ve etkisini resim, heykel, müzik, el sanatları gibi pek çok alanda göstermiştir.

Barok resim sanatı Michelangelo, Tintoretto, Correggio ile birlikte İtalya’da doğmuş ve tüm Avrupa’ya yayılmıştır. İspanya’da Ribera ve Zurbaran, Belçika’da Rubens, İngiltere’de Rembrandt, Hollanda’da ise Ruiysdael, Goyen ve Hobbema barok resminin önemli isimleri olarak bilinmektedir.

Roma’da ortaya çıkan barok tarzı, maniyerizm olarak bilinen rafine ve saraylı üslubun etkisini yitirmesiyle Rönesans’ın devamı gibi görülmüş ve bu durum barokun sanatta güç kazanmasına neden olmuştur. Kilisenin de dinin sanat içinde yetersiz kaldığını kabul ettiği maniyerizm inancı, yerini barok sanatına bırakmıştır. Ayrıca Rönesans hümanizmi ile insanlar Ortaçağ’ın boyunduruğundan kurtulmuş ve bireyin dünyanın merkezinde olduğu bir anlayış hâkim olmaya başlamıştır. Bunların sonucunda insanlar din dışı alanlara yönelmiş ve kiliseye olan bağlılıkları zarar görmüştür. Tamamen kiliseye bağlı olan sanat, burjuvazi ve sanatseverlerin hâkimiyetine girmeye başlamıştır. Bu durum karşısında Roma Katolik Kilisesi reforma karşı “karşı reform” oluşturmuş ve burjuvaziye kaptırdığı gücü Otuz Yıl Savaşları ile geri almıştır. Ardından kiliseye olan inancın artırılması ve genişletilmesi amacıyla kilise, sanat eserlerinde insanların duygularına hitap eden bir anlayış olan barok tarzını benimsemiştir. Natüralist, duyulara hitap eden ve dini imgeleri ön plana çıkaran barok tarzı eserler ortaya koyulmuştur. Kilise tavanlarına yapılan bezemeler ile ona bakan kişinin ilahi kaygılarını ve sonsuzluğu hissetmesi amaçlanmıştır. Bu da dini anlamda barok tarzının etkili olarak kullanılmasına neden olmuştur.

Barok dönemine ait olan resimlerde yaygın olarak görülen özellikler; derinlik, dramatik ışıklar, sert gölgeler ve koyu arka planlardır. Rönesans sanatında ne kadar sakinlik, akılcılık, sadelik, ağırbaşlılık hâkimse barok sanatında tam aksine yenilik, hareket, sonsuzluk, sınırsızlık ve aykırılık hâkimdir. Barok sanatı olabildiğine gösterişlidir. Ayrıca yapılan resimlerde Rönesans eserlerinden farklı olarak görülen en etkileyici nokta, resmedilen eylemin meydana geldiği anın tasvir ediliyor olmasıdır. Bu da barok sanatının insanlar üzerinde oluşturduğu duygusal yoğunluğu ve etkiyi, tasvir ettiği özel anlar sayesinde başardığını göstermektedir. Barok resimlerde gerçeklik ön plandadır. Resmedilen bu gerçeklik sayesinde iman sahibi olan kimselerin itikadını pekiştirmesi amaçlanmaktadır. Barok öncesinde etkili olan maniyerizm ne kadar naif ve ince zevklere hitap ediyorsa barok da bir o kadar büyük kitlelere seslenmekte ve duyguları coşturmayı amaçlamaktadır. Katolik Kilisesi etkisinde olan barok resimlerde İncillerde yer alan olaylar ve mitolojilerde anlatılan kompozisyonlar işlenmektedir. İtalya, Hollanda ve İspanya gibi ülkelerde de önemli ressamların eserlerinde Rönesans sahneleri, kraliyet portreleri, dini sahneler, kraliyet yaşamı ve o dönemin toplumu tasvir edilmiştir. Bununla beraber natürmort, manzara resimleri ve portrelerde de barok etkisi kendini göstermiştir.

17 ve 18. yüzyıllarda yapılan sanat ve mimari eserlerin pek çoğu barok olarak bilinse de aslında burada birbirinden farklı üç üslup bulunmaktadır. İlki abartı ve duygu yüklü “Katolik Kilisesi dini sanatı”dır. İkincisi daha gerçekçi ve doğal olan Caravaggio’nun resimlerinde ortaya çıkan “gerçekçi yaklaşım”dır. Son olarak Hollanda’da manzara, portre ve natürmort çizimlerde görülen “gelişmiş gerçekçilik” olarak tanımlanabilecek olan yaklaşım bulunmaktadır. 

17. yüzyılda İtalya’da ortaya çıkan ve farklı dallarda kendisini gösteren barok, tüm Avrupa’da etkili olduktan sonra 18. yüzyılın ortalarına doğru yavaş yavaş etkisini kaybetmiş ve yerini rokoko olarak bilinen yeni bir akıma bırakmıştır.