Dogon Kabilesi ve Sirius Yıldız Sistemi

Dogonlar, Burkina Faso'nun Mali Orta Dağlık Bölgesi'ndeki Bandiagara şehri yakınında, Nijer Körfezi'nin güneyinde yaşayan Batı Afrikalı yerli bir halktır. Nüfusları 400.000 ila 800.000 arasındadır. Nijer-Kongo dil ailesinin ayrı bir kolunu oluşturduğu kabul edilen ve ait olduğu dil ailesinin dışındaki dillerle yakından akraba olmayan Dogon dilini konuşurlar. Elektrik veya kapalı su tesisatı olmadan yaşayan Dogon toplumu, uzun süredir devam eden toplumsal cinsiyet rolleri ve kültürel normlarla şekillenmektedir. Bazı köyler İslam'ı veya Hristiyanlığı benimsemiş olsa da Dogonların büyük bir kısmı, tanrıların ve ataların manevi dünyası ile bitki, insan ve hayvanların yaşayan dünyası arasındaki sinerjinin önemine inanan animistlerden oluşmaktadır.

Dogonlar yazılı bir dil olmadan varlıklarını hikâyeler, şarkılar, heykeller, resimler ve danslarla açıklarlar. Her ne kadar muhteşem ahşap oymalarıyla ünlü olsalar da Dogonlar, ölünün manevi dünyalara geçiş yapmasına yardımcı olmayı amaçlayan “dama” adı verilen cenaze töreniyle de tanınırlar. Birkaç gün süren dama kişileri, hayvanları, insan niteliklerini ve ruhları sembolize eden muhteşem dansları içermektedir. Ölen kişinin durumuna göre maskeli ve rengarenk kıyafetler giyen, yüzden fazla genç bu törene katılır. Gezgin ruhların yaşayanlar için tehlike oluşturduğuna inanmaktadırlar. İlk gösteriler sırasında maskeleri takan gençler, ruhu son dinlenme yerine yönlendirmek için ölünün evinin çatısında performans sergilerler. Dama'nın ilk bölümünde düzenlenen etkinlikler maske takan “awa” üyeleriyle sınırlıdır. Daha sonraki performanslar diğer köylerden ve dışarıdan gelen ziyaretçilere açıktır ve genellikle töreni davulcuların yanındaki onur yerinde izlemeleri istenir. Dogon kadınları ve çocukları bu gösterilere katılmaz ancak uzaktan izleyebilirler.

Dogonlar farklı dinlere ve inanç sistemlerine karşı hoşgörülüdürler. 19. yüzyılın başlarında düz çalılıklarda yaşayan Dogonlar, Fulani çobanları tarafından İslam'la tanıştırıldı. Elli yıl sonra Fransa’nın Batı Afrika'yı sömürmeye başlamasıyla Hıristiyanlıkla karşılaştılar. Sonuç olarak Dogon köylerinde genellikle ya bir kilise ya da Sudan tarzı bir cami bulunur. Daha büyük köylerde Hıristiyanlar, Müslümanlar ve animistler karışık olarak yaşarlar.

Dogon halkının kültürünün en ilgi çekici yönlerinden biri astronomi bilgileridir. Sözlü geleneğe göre Dogonlar, eski çağlardan beri gezegenlerin ve yıldızların yörüngelerini biliyorlardı. Ayrıca gece gökyüzündeki en parlak yıldızlardan biri olan Sirius yıldızı hakkında da geniş bilgiye sahiptiler.

Dogonlar aslında Sirius'un ikili bir sistem (yani Sirius A ve Sirius B olmak üzere iki yıldızdan oluşan bir sistem) olduğunun farkındaydılar. Dahası Sirius B'nin Sirius A etrafında eliptik bir yörüngeyle ve 50 yıla tekabül eden bir sürede döndüğünü biliyorlardı. En şaşırtıcı keşifleri ise Dogonların, Sirius A'nın elips içindeki kesin konumunu bilmesiydi. Amerikalı gökbilimci Alvan Clark, Sirius B'nin varlığını ancak 1862 yılında gelişmiş bir teleskop kullanarak ortaya çıkarmış ve 1970'den önce bu yıldızın varlığına dair kesin bir doğrulama yapılamamıştır. Halbuki Dogonlar bunu yüzlerce yıl önce biliyordu ve Sirius B'ye bu sistemi tanımlayacak en uygun ismi, "Po Tolo" adını verdiler. Tolo terimi yıldız anlamına gelirken Po, küçük boyutuna rağmen son derece ağır olma özelliğine sahip tipik bir tahılı ifade eder. Dolayısıyla bu ifade gerçeğe çok yakındır çünkü Sirius B bir beyaz cücedir ve bu nedenle çok yüksek bir yoğunluğa sahiptir.

Dogonlar, Sirius'un atalarının ruhları olan Nommoların evi olduğuna inanırlar ve kendilerine yıldızlarla ilgili bilgileri atalarının ruhlarının verdiklerini söylerler. Ayrıca Dogon halkı, yıldızların ve gezegenlerin ayrıntılı tanımlarını içeren zengin bir astronomi bilgisine de sahiptirler. Jüpiter gezegeni ve onun dört büyük uydusunun yanı sıra Satürn, Mars ve Venüs gezegenlerinin varlığından haberdardırlar. Ayrıca Samanyolu Galaksisi ve Orion takımyıldızındaki yıldızlar hakkında da detaylı bilgiye sahiptirler. Dogon halkı, bu bilgileri kendilerine yıldızlardan Dünya'ya geldiği söylenen amfibi formundaki Nommo'nun verdiğine inanırlar.

Dogon efsanesine göre Nommo, Dogon halkına astronomi bilgilerini öğretiyordu. Dogon halkının yıldızlara ilişkin bilgilerinin binlerce yıl boyunca gece gökyüzünde yaptıkları gözlemlerin sonucu olması daha makul bir yorumdur. Her halükarda Dogon halkı, nesiller boyu sözlü gelenekle aktarılan zengin ve gizemli astronomi bilgisine sahiptir. Bu bilgi nesiller boyu sözlü gelenek yoluyla aktarılmış ve Dogon halkının kültüründe canlı tutulmuştur.

Son zamanlarda Dogon halkının astronomi bilgisi bilim insanları ve akademisyenler tarafından incelenmektedir. 20. yüzyılın ortalarında Fransız antropologlar Marcel Griaule ve Germaine Dieterlen, Dogon halkını ve onların astronomi bilgilerini inceledi. Araştırmaları, Dogonların yıldızlar hakkında, gök cisimlerinin ve hareketlerinin ayrıntılı tanımlarını da içeren derinlemesine bir bilgiye sahip olduğunu ortaya çıkardı. Bu bilgi aynı zamanda gökbilimciler ve astrofizikçiler tarafından da incelendi. Son yıllarda bilim insanları, teleskoplar ve uydular gibi modern teknolojilerin yardımıyla Dogon halkının yıldızlara ilişkin bilgilerini incelediler. Bu çalışmalar sayesinde bilim adamları, Dogon halkının astronomik inançlarının çoğunu doğrulamayı başardı.