Condor Planı: Güney Amerika’da ABD Muhaliflerinin Temizliği

1960’lardan itibaren askeri diktatörlüklerle yönetilen birçok Latin Amerika ülkesinde sol hareket ciddi oranda bastırılıyordu. Condor Planı, Güney Amerika ülkeleri arasındaki baskıyı koordine etmek için 1970'lerin ortasından seksenlerin başına kadar uygulanan resmi bir sistemdi. Arjantin, Uruguay, Şili, Paraguay, Bolivya ve Brezilya'daki siyasi, sosyal, sendikal ve öğrenci aktivistleri sindirmeyi ve ortadan kaldırmayı amaçlıyordu. Condor operasyonları sürecinde altmış bin siyasi eylemcinin öldürüldüğü düşünülmektedir.

Condor Planı, ülke içerisinde bulunan sol ve muhalif kesimin Arjantin, Şili, Bolivya, Paraguay, Uruguay, Brezilya gizli servisleri tarafından ABD eğitim ve telkinleri ve maddi destekleriyle muhalif kişileri ülkelerinde ve kaçmışlarsa ülke dışında bulup öldürme planları, operasyonlarıdır.

Condor Operasyonu kapsamında koordineli baskı farklı aşamalardan geçmiştir:

-İlk aşamada gerilla hareketleri, sol parti ve gruplar, sendikacılar, dini gruplar, liberal politikacılar ve otoriter rejimin sözde düşmanları hakkında merkezi bir veri tabanı oluşturuldu.

-İkincisinde bölgesel düzeyde siyasi “düşman” olarak görülen kişiler tespit edilerek saldırıya uğradı.

-Üçüncü ve son aşamada Amerika ve Avrupa'nın diğer ülkelerinde bulunan kişilerin bulunup ortadan kaldırılmasına yönelik operasyonlar gerçekleştirildi.

Gizliliği kaldırılan mevcut belgeler, çeşitli ABD hükümet kurumlarının baskıcı koordinasyonun kapsamı hakkında önceden bilgi sahibi olduğunu ve üçüncü aşamaya ulaşana kadar bunu durdurmak için fazla çaba sarf etmediğini göstermektedir.

Aslında, Condor Planı’nın farklı aşamalarının ayrıntılı açıklaması ve bunların kapsamı, ABD Dışişleri Bakanlığı tarafından gizliliği kaldırılan belgelerin analizinde oldukça açık bir şekilde ortaya konmuştur. Bu belgelere göre Şili 'Condor Operasyonu'nun merkezidir ve Şili'nin yanı sıra üyeleri arasında Arjantin, Bolivya, Paraguay ve Uruguay da bulunmaktadır. Brezilya aynı zamanda 'Condor Operasyonu' için istihbarat girdisi sağlamayı da geçici olarak kabul etmiştir. 'Condor Operasyonu'na en fazla katkı sağlayan üyeleri Arjantin, Uruguay ve Şili olmuştur. Bu üç ülke, başta Arjantin olmak üzere terör hedeflerine karşı ortak operasyonlar yürütmüşlerdir.”

ABD'nin bu son aşamaya ilişkin suskunluğu, ABD'nin önceki aşamaların sağlamlaştırılmasında oynadığı temel rolü gözden kaçırmamıza neden olmamalıdır. Condor Operasyonu sonuçta, fotoğraf arşivleri, mikrofişler, gözetleme raporları, psikolojik profiller, örgüt üyeliklerine ilişkin raporlar, kişisel ve siyasi geçmişler, aile üyeleri ve arkadaş listelerinin yanı sıra, siyasi açıdan şüpheli olduğu düşünülen binlerce kişiye ilişkin bilgilerin yer aldığı bilgisayarlı bir veri bankasına sahipti. Tüm bu bilgilerin saklanacağı bilgisayarlar CIA tarafından sağlandı, çünkü o zamanlar kıtadaki başka hiçbir ülke bunu yapacak yeterli teknolojik donanıma sahip değildi. Buna ek olarak, üye ülkelerin ana üssü Panama Kanalı'ndaki bir ABD tesisinde bulunan, Condortel olarak bilinen korumalı bir iletişim sistemi de ellerindeydi.

Condor Planı ABD Başkanı Nixon ve danışmanlarının döneminde yaşanmış, bahsi geçen ülkelerde muhalifleri avlayan ölüm timleri ABD’nin Panama’da bulunan eğitim kampında eğitim aldıktan sonra ülkelerinde ve dünyada bu operasyonu yürütmüşlerdir.

Condor planına dair belgeler Paraguaylı bir yargıcın eski politik bir suçlu hakkında yaptığı soruşturmalar esnasında elde edilmiştir. Yargıç bu belgeleri bir polis merkezinde incelemiştir. Belgelerde yapılan operasyonlar ve bahsi geçen (Arjantin, Şili, Bolivya, Paraguay, Uruguay, Brezilya) ülkelerin gizli servisleri arasındaki ilişkilere dair bir kısım bilgi, düzenli bir şekilde kaydedilmiş halde bulunmuştur. Son yıllarda bazı belgelerdeki gizlilik kararı kaldırılmıştır.

Belgelerin anlattığı üzücü olaylardan biri 1970 sonbaharında ülkenin başına demokratik yollarla geçen Şili Başkanı Salvador Allende Gossens ile ilgilidir. Salvador Allende CIA tarafından dolaylı olarak desteklenen 1973 darbesine kadar ülkenin yönetiminde bulunmuştur. Darbede halka sesini radyodan duyurmuş olsa da az bir zaman sonra verici anteni bombalanmış ve Allende’nin sesi iyice zayıflamıştır. Darbe sürecinde Allende de eline silah almış, kuşatma altındayken ölmüştür.

ABD bu süreçte sosyalist bir başkanın seçilmesinden rahatsızlık duymuştur. Özellikle başkan ülke içinde 1972-1973’te maden kaynaklarını millileştirmek istemiş ve bunlardan dolayı ABD’nin baskısına maruz kalmıştır. Dış dünyadan desteksiz kalan Şili, Küba’ya yanaşmış olsa da döneminde pek bir destekçi bulamamıştır. ABD ve ABD’li şirketler bu millileşme hareketinden rahatsız olmuş ve ülke içerisindeki muhalifleri desteklemiştir.

2009’da Honduras’ta ve ardından 2012’de Paraguay’da Sosyalist Başkan Fernando Lugo’ya yapılan darbeler 2. Condor Operasyonları olarak nitelendirilmektedir.

Döneminde var olan askeri diktatörlüklerin yıkılmasının ardından geriye ülkelerde evlatlarını arayan kayıp anneleri kalmıştır. Muhtemel ki kayıpları ya bir denizin altında ya da üstlerine beton dökülmüş bir haldedir.