Cezeri'nin Filli Su Saati

Modern mühendisliğin, robotik ve hidrolik bilimlerinin temelini 12. yüzyılda yaşamış Müslüman bilim insanı İsmail el-Cezeri atmıştır. Onun icatlarından biri, sürücüsünü taşıyan bir filin ve yaratıklarla dolu bir kulenin bulunduğu devasa bir su saatidir. Basit su saatleri eski Mısır ve Babil’de kullanılmıştı ancak Cezeri’nin yapmış olduğu çok daha kompleksti.

İlhamını doğduğu coğrafyadan alan Cezeri, Filli Su Saati’ni ilk kez Diyarbakır kralı için yapmıştır.

Farklı kültürleri eserine yansıtan Cezeri, Arşimet su prensibine Hint saati ve fili, Mısır Zümrüdüanka’sı, Arap figürleri, İran halısı ve Çin ejderlerini eklemiştir. Cezeri’nin duyduğu saygıdan dolayı sultanın ya da fil bakıcısı figürünün Selahaddin Eyyubi olduğu düşünülmektedir. Saatte yer alan her figürün mekanizmada kendine özgü bir görevi vardır.

Peki bu saat nasıl çalışıyordu?

Filin vücudunda, dibinde delik olan bir tasın bulunduğu su deposu gizlidir. Kase yavaşça batarken, saati ve kalemi hareket ettiren ipleri çekerek saati geçen dakikaları gösterir. Her yarım saatte bir dolu su kabı saatin tepesindeki kaleden bir topun düşmesini tetikler, buna oradaki anka kuşunun sesi ve hareketi eşlik eder. Top bir fana çarpar, gümüş ve siyah kadranı gün doğumundan bu zamana geçen saat sayısını gösterecek şekilde döndürür. Sultan şahini ortaya çıkarmak için kollarını hareket ettirir ve top şahinin gagasından yuvarlanır. Ağzına düşen topun ağırlığı ile aşağı inen ejder, su kabını tekrar yukarı çeker. Son olarak top, fil bakıcısının kolunu hareket ettirir ve topun vazoya girmesiyle bir zil sesi duyulur. Bu hareketler yarım saatte bir tekrarlanarak devam eder.

Filli Su Saati’nin orijinalinin üç katı büyüklükte modern bir örneği Dubai’nin en büyük alışveriş merkezi olan İbn Batuta Alışveriş Merkezi’nde bulunur. Gaziantep Bilim Merkezi’nde de Filli Su Saati’nin bir modelini görmeniz mümkün.