Cerrahi'nin Endülüslü Babası Zehravi

Batı’da ‘Albucasis’ olarak bilinen Ebu’l Kasım Ez-Zehravi, M.S. 10. yüzyılın sonları ve 11. yüzyılın başlarında yaşamış büyük bir hekim ve cerrahtır. Ortaçağ İslam Medeniyeti tıp tarihinin en önemli isimlerinden biri olan ez-Zehravi, Endülüs’ün el-Zehra şehrinde doğmuştur. Zehravi’nin tam adı ise Ebu’l Kasım Halef İbnü’l Abbas ez-Zehravi el-Ensari’dir. Hayatının büyük bir kısmını Endülüs’ün Kurtuba (ya da şimdiki adıyla Cordoba) şehrinde geçirmiştir.

Ez-Zehravi, modern tıbbın temellerini atan çalışmaları ve cerrahlık alanındaki yenilikçi uygulamaları nedeniyle ‘modern cerrahinin babası’ olarak anılmaktadır. Tüm hayatını tıbbın ve cerrahinin bir bütün olarak ilerlemesine adamıştır. Ölümünden iki yıl öncesine kadar çalışmalarına devam ettiği bilinmektedir. Ancak ez-Zehravi’nin ölümünü takip eden yıllarda, el-Zehra kenti, Kastilya-Endülüs çatışması sırasında yok edildiğinden yayınlanmış çalışmaları dışında hayatı hakkında çok az şey bilinmektedir. Zehravi’nin adı ilk olarak İspanya’nın en ünlü hekimlerini sıralayan Ebu Muhammed bin Hazm’ın yazılarında geçmektedir. Zehravi’nin ilk detaylı biyografisi ise el-Umeydi’nin ‘Endülüslü Bilgeler Üzerine’ (Cezvat el-Muktabis) adlı eseridir.

Ortaçağ dönemi, İslam bilim adamları tarafından gerçekleştirilen bilimsel gelişmeler nedeniyle İslam’ın bilim çağı olarak bilinmektedir. Bu dönemde modern tıp uygulamalarının temellerinin atılmıştır. Ez-Zehravi, cerrahi uygulamalarının geliştirilmesinde hayati bir rol oynamış ve İslam altın çağının en büyük cerrahı olarak kabul edilmiştir.

Cerrahi bilgisi ve uzmanlığı ile tanınan ez-Zehravi Endülüslü kimyagerlerin çağdaşı olarak bilinmektedir. Modern plastik cerrahiyi ve çeşitli alt uzmanlık alanlarını kapsayan bir dizi prosedür için cerrahi teknikler tanımlamıştır. Bir hekim ve cerrah olmasının yanı sıra ez-Zehravi tıp öğrencilerine ders veren olağanüstü bir öğretmen olarak da bilinmektedir. Derslerinde, hekim-hasta ilişkilerinin değerini ve tüm sosyal gruplardan hastalara tedavi ve bakım sağlamanın önemini vurgulamıştır. Zehravi’nin bilime katkıları bunlarla sınırlı kalmamıştır. Eczacılık ve farmakolojide süblimasyon ve distilasyon yollarıyla ilaç hazırlanmasına öncülük etmiştir. Ayrıca Zehravi, Endülüs Emevi hükümdarlarının saray hekimi olarak da görev yapmıştır.

Zehravi'nin tıp bilimine en büyük katkısı, hiç şüphesiz hicrî 4. yüzyılın sonlarına doğru kaleme aldığı "Kitabu’t-Tasrif" adlı eseridir. 30 ciltten oluşan Kitabu’t-Tasrif, yaklaşık elli yıllık tıp birikiminin bir derlemesi olarak bilinmektedir. İlk resimli cerrahlık kitabı olan bu eser, hem İslam dünyasında hem de Batı'da modern tıp ve cerrahinin gelişmesinde önemli bir rol oynamıştır. Tasrif üç bölümden oluşmaktadır. 56 kısımdan oluşan ilk bölüm inmede koterizasyon önerileri ve yara bakımına dayanırken, 97 kısımdan oluşan ikinci bölüm açık cerrahi operasyonlar, oftalmoloji ve ağız hastalıklarına ayrılmıştır. 35 kısımdan oluşan son bölüm ise çeşitli kemik kırıkları, çıkıklar ve jinekolojiden oluşmaktadır. Tüm bunların yanı sıra farmakoloji, kozmetik, ebelik, psikoterapi ve tıbbi kimya konuları da eserde yer almıştır. Birçok Avrupa üniversitelerinde ders kitabı olarak kullanılan bu eser İslam coğrafyasında ve Avrupa'da yüzlerce yıldır atıf yapılan temel bir kaynak olarak bilinmektedir. Eser aynı zamanda birçok dile de tercüme edilmiştir. 

Modern tıpta kullanılan birçok aleti de Zehravi icat etmiştir. Eserinde 200’e yakın aletin resmini çizmiştir. Ayrıca bu aletlerin nasıl sterilize edileceğini de eserinde öğretmiştir. Modern tıp ve plastik cerrahide bir öncü olan Zehravi'nin öğretileri ve ilkeleri günümüzün tıbbına ilham vermeye devam etmektedir.