Çayın Kadim Tarihi ve Çay İsminin Kökeni

1650'lü yıllarda “tay” olarak bilinen çay, erken dönem kaynaklarında farklı yazım şekilleriyle karşımıza çıkmaktadır. Bu yazım şekillerinden bazılarının ise “thea”, “tey” ve “tee” şeklinde olduğu ifade edilmektedir. Aynı şekilde çay kelimesinin İngilizcede daha önce de kullanıldığı ancak farklı kelimelerle ifade edildiği dikkat çeker. Örneğin 16. yüzyılın sonlarında bu kavramın “chaa”, “cha”, “tcha”, “chia” ve “cia” gibi çeşitli kelimelerle ifade edildiği bilinmektedir. Çay kelimesinin İngilizcedeki modern telaffuz şekli olan “tea” ifadesinin ise 18. yüzyılın ortalarından itibaren baskınlık kazandığı kaynaklarda yer almaktadır.

Kelimenin sahip olduğu iki farklı biçim, aslında bu kelimenin aktarım yoluna dair önemli ipuçları taşımaktadır. Örneğin “chaa” kelimesi İngilizceye Portekiz üzerinden aktarılan ve 1550'lerden itibaren Portekizce'de kullanılmakta olan “cha” kelimesinden dönüştürülerek elde edilmiş bir kavramdır. “Ch'a” kelimesi ise Çin’in Makao isimli bölgesi üzerinden aktarılmış ve İngilizceye, Çincenin en çok konuşulan lehçesi olarak bilinen Mandarin isimli lehçeden geçmiştir. Kelimenin modern İngilizcede “tea” şeklinde kullanımının ise Hollanda üzerinden Felemenkçeden aktarıldığı bilinmektedir. Buna ek olarak Malaycadaki “teh” ve Çince’nin Amoy lehçesindeki “t'e” kelimesinden geldiği de ifade edilir ki bu kullanım aslında Mandarin lehçesindeki “ch'a” kelimesine karşılık gelmektedir.  

Kelimenin bu kadar çok farklı biçimlerinin olması çayın kullanımının ne derece yaygınlaştığının da bir göstergesi kabul edilmektedir. Aslında kelimenin modern İngilizcedeki yapısı, Fransızca “thé”, İspanyolca “te”, Almanca “tee” ve Hollandacadaki “thee” kelimelerinin türetilmiş bir halini yansıtmaktadır. Bununla birlikte kelimenin Rusçada “chai”, Farsçada “cha”, Yunancada “tsai”, Arapçada “shay/شاي” ve Türkçede “çay” şeklinde kullanıldığı bilinmekte ve bu kelimelerinin hepsinin Çincenin Mandarin lehçesinden aktarılarak geldiği ifade edilmektedir.

Çay, Çin'de yaklaşık M.Ö. 2700 yılından beri bilinmektedir. Çayın ortaya çıkışı ile ilgili pek çok efsane olmasına rağmen günümüzde en yaygın olarak bilinen efsane ise şu şekildedir: M.Ö. 2773 yılında Çin İmparatoru Shen Nong’un hizmetlilerinden bir tanesi bahçede içme suyunu kaynatırken çay yapraklarından bir tanesi kaynayan suyun içine düşer. İmparator, suda kaynayan yaprağın kokusunu beğenir ve tadını da merak eder. Çayın lezzetini hayli beğenen imparator Shen Nong böylelikle çayı keşfetmiş olur. Çayın adı ise M.Ö. 350 yılında hazırlanan, ilk Çince sözlüklerden biri olarak bilinen “Erh Ya” isimli sözlükte geçmektedir.

Binlerce yıl boyunca taze çay yapraklarının suda kaynatılmasıyla elde edilen çay, uzun yıllar tıbbi bir içecek olarak kullanılmıştır. Ancak M.S. 3. yüzyıl civarında günlük bir içecek haline gelmiş, çay yetiştiriciliği ve işlemesi de bu yüzyıllarda başlamıştır. Dikim, işleme ve içme yöntemlerine dair ilk yayınlanmış kayıt M.S. 350'de ortaya çıkmıştır. Yaklaşık 800 yılında ilk tohumlar Japonya'ya getirilmiş ve 13. yüzyılda ekimi yapılmaya başlanmıştır. Amoy'dan gelen Çinliler çay tarımını 1810 yılında Formosa (Tayvan) adasına getirmiştir. Java'da çay tarımı 1826'da Japonya'dan tohum, 1833'te ise Çin'den tohum, işçi ve alet getiren Hollandalılar döneminde başlamıştır.

1824 yılında Burma ile Hindistan'ın Assam eyaleti arasındaki sınır boyunca uzanan tepelerde çay bitkileri keşfedilmiştir. Çay kültürünü diğer bölgelere tanıtmasıyla bilinen İngilizler, 1836'da Hindistan'da ve 1867'de Seylan'da da (Sri Lanka) bu kültürün yayılmasına katkı sağlamışlardır. 

Uluslararası ticarette de önemli bir yeri olan çay ticaretinin tarihi de oldukça eskidir. Öyle ki 1610 yılında Hollanda Doğu Hindistan Şirketi’nin Avrupa'ya ilk Çin çayı sevkiyatını gerçekleştirdiği bilinmektedir. 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarına gelindiğinde ise çay yetiştiriciliği Rusya Gürcistan'ı, Sumatra ve İran'a yayılmış; Afrika'da Natal, Malawi, Uganda, Kenya, Kongo, Tanzanya ve Mozambik, Güney Amerika'da Arjantin, Brezilya, Peru ve Avustralya'da Queensland gibi Asya dışı ülkelere kadar ulaşmıştır.