Budizm’in Kutsal Metinleri: Üç Sepet

M.Ö. 6. yüzyılda yaşadığı kabul edilen Siddhartha Gautama’nın ortaya koymuş olduğu öğretilere dayalı olarak gelişen Budizm, bu gün dünyanın dört bir yanında mensupları bulunan ve yayılmaya devam eden bir inanç sistemidir. Siddhartha Gautama’nın bu dünyada aydınlanmaya ulaşmasının ardından Gautama, Buda olarak anılmaya başlanmıştır. Aydınlanmayı tecrübe ettikten sonra Buda, öğretilerini sözlü olarak aktarmış ve ölümünden sonra kendisinin yerine geçmesi için herhangi birini belirlememiştir. Bu durumda Buda’nın ölümünden sonra onun öğretilerini devam ettirecek olan ne bir metin ne de bir aktarıcı kalmıştır. Öğretileri doğru şekilde kaydetmek ve aktarmak için Buda’nın ölümü ardından, Buda’nın kurmuş olduğu Sangha teşkilatı üyeleri çalışmalar yapmıştır.

Buda’nın ölümünün hemen ardından onun öğretilerinin unutulmaması için yazıya geçirilmesinin gerekli olduğu kabul edilmiştir. M.Ö. 5. yüzyılda, Buda’nın öldüğü yıl içerisinde düzenlenen Racagraha Konsili’nde Budizm’in kutsal metinleri olan ilk iki metin tespit edilmiş, toplantıda bu metinlerin onaylanması ile Budist kutsal metin külliyatının temelleri atılmıştır. M.Ö. 383 yılında toplanan ve ikinci konsil olan Vaisali’de metin çalışmalarına devam edilmiş, Kral Aşoka zamanında yapılan üçüncü konsilde ise son metin olan üçüncü metin kutsal metin külliyatı içerisine dahil edilerek Budist kutsal metinleri tamamlanmıştır.

Budistlerin kutsal kabul ettikleri metinler Pali dilinde kaleme alınmış olan metinlerdir. Bu nedenle Budist kutsal metin külliyatı “Pali Kanon” olarak adlandırılmakta, ayrıca Pali dilinde üç sepet anlamına gelen “Tipitaka” (Sanskrit dilinde Tripitaka) şeklinde de bilinmektedir. Sepetin, metinlerin nesilden nesile, şifahi olarak aktarılmasında kullanılan bir araç olduğu sembolize edilmektedir. Budist kutsal metinleri olan bu üç sepet; Vinaya Pitaka, Sutta Pitaka ve Abhidhamma Pitaka’dan oluşmaktadır.

Vinaya Pitaka: “Davranış kuralları sepeti” olarak da adlandırılan Vinaya Pitaka, üç sepetin en eski metni olarak bilinmekte ve içerisinde manastırda yaşayan keşiş ve keşişelerin uymaları gereken kurallar yer almaktadır. Çünkü dinin temsilcileri olarak kabul edilen bu kişilerin yaşam tarzının Budizm’de önemli olduğu kabul edilmektedir. Keşişler için 227, keşişeler için 311 maddeden oluşan bu kuralların özünü oluşturan Pratimokşa’dır. Pratimokşa kurallarının; cinsel ilişkiden kaçınmak, hırsızlık yapmamak, cinayet işlememek, insanüstü gücü olduğunu iddia etmemek olduğu bilinmektedir.

Sutta Pitaka: “Bağ, ip” anlamına gelen sutta kavramı ile Budist öğreti ve insanlar arasındaki bağa işaret edilmektedir. Beş ana bölümden oluşan Sutta Pitaka içerisinde kısa kısa suttalar bulunmaktadır. Sutta Pitaka metninde Buda’nın temel öğretisi olan “dört temel hakikat” ve “sekiz dilimli yol” gibi özel ve pratik bilgiler de yer almaktadır. Ayrıca bizzat Buda’nın kendisine atfedilmesi nedeniyle Budist dini metinler içerisinde önemli bir yere sahip olan Sutta Pitaka, Buda’nın ilk vaazı olarak bilinen ve “Hikmet Yolu” olarak adlandırılan “Dharma-Chakra-Pravattana” metnini de içinde barındırmaktadır. Bununla beraber ahlaki ilkeleri içeren ve 423 beyitten oluşan “Dhammapada” bölümü de Budistler için önemli kabul edilen metinlerden biridir ve Sutta Pitaka içerisinde yer almaktadır.

Abhidhamma Pitaka: Mantıksal ve psikolojik analizlerin yer aldığı Abhidhamma Pitaka’da başta dört temel hakikat, sekiz dilimli yol ve anatma öğretilerine dair felsefi açıklamalar yer almaktadır. Kutsal metinlerin belirlendiği ilk konsülde Abhidhamma Pitaka’dan bahsedilmemiş olması güvenilirliği açısından bazı kuşkulara neden olsa da tüm Budistler tarafından kabul edilmektedir.

Pali Kanon olarak adlandırılan Budist kutsal metinleri tüm Budist ekoller tarafından kabul edilmekte ve kutsallığı ile ilgili herhangi bir şüphe bulunmamaktadır. Bu metinler dışında Budizm’in Mahayana ve Tibet ekollerinde Pali metinlerinin yorumlarından oluşan farklı metinlerin de kutsal metin olarak benimsendiği bilinmektedir.