Birinci Yahudi-Roma Savaşı: Büyük İsyan

Birinci Yahudi-Roma Savaşı, Romalılar ile Yahudiler arasında M.S. 66-73 yılları arasında gerçekleşen bir savaştı. Savaş, Romalıların Yahudiye’yi ele geçirmesi ve Süleyman Mabedi’nin yıkılmasıyla sonuçlandı.

İsyanın birçok sebebi bulunmaktadır: İmparator Nero tarafından vali olarak yeni atanan Gessius Florus’un Yahudilere karşı merhametsiz davranışları, Florus’un tapınak hazinesinden on yedi talent (850 kilo altın) istemesi, Pers işgalinden sonra halkın vergiye zorlanması ve bu vergilerin de Roma valileri tarafından kullanılması, yapılan yolsuzluklar, Yahudilerin geleneklerinin yok sayılması, Yahudilere yapılan hoşgörülü olmayan davranışlar, sınıfsal ayrımlar gibi birçok durum isyanın sebepleri arasında yer almaktadır. Yahudi bir Romalı tarihçi olan Josephus’a göre isyanın sebebi Romalı valilerin beceriksizliği ve Yahudi halkına olan kayıtsızlığıdır. Bu durum Yahudi halkının İmparator’a da güvenmemelerine neden olmuştur. İsyan sürecinde öz kimliklerine yapılan saldırılara karşı tepki gösteren Yahudilerin birçoğu öldürülmüştür.

M.S. 27’de Pontius Pilatus bölgeye vali olarak atandı. Yahudileri küçümseyen Pontius Pilatus bölgeye Yahudi dininin yerini alacak bir tarikat getirmek için çalışmalarda bulundu. M.S. 64 yılında ise Gessius Florus bölgeye atandı. O da tıpkı Pilatus ve Roma İmparatoru gibi bölgeye ve Yahudilere karşı kayıtsız ve aşağılayıcı davranıyordu. Pilatus ve ardından gelen valilerden farklı olarak Florus halkın gerilimini azaltacak siyasi zekâya sahip değildi.

İsyan Kudüs yakınlarında Masada adlı kalede başladı. Bölgede henüz Romalılaşmamış Zelotlar isyanın başlangıcında başarılı oldular. Zelotlar bölgedeki 6000 Romalıyı öldürdüler. Florus tam da bu anda siyasi manevra yapmak konusunda ne kadar yetersiz olduğunu gösteren bir hareketle Yahudilerin kutsal tapınağı Süleyman Mabedi’ni yağmaladı ve oradan elde ettiği ganimetle Kudüs’e İmparatorun heykellerini dikti. Bu durum Yahudileri iyice kızdırdı çünkü tapınak sadece dini ibadet merkezi değil aynı zamanda Tanrının yeryüzündeki işaretiydi. İsyan iyice şiddetlendi. Roma imparatoru Nero karışıklığı bastırmak için Lejyon XII Fulminata’yı ve yardımcı birliklerden oluşan Suriye ordusunu bölgeye sevk etti. Yahudiler isyanın başlangıcında başarılı oldu, Roma garnizonunu ani bir saldırıyla yenilgiye uğrattılar ve Yahudiye’yi ele geçirdiler. 66 yılında Kudüs’te eski Baş Rahip Ananus ben Ananus, Joseph ben Gurion ve Joshua ben Gamla tarafından Kudüs’te bir Yahudi hükümeti kuruldu. İmparator Nero, Yahudiye’yi geri almak için Vespasianus komutasında bir ordu gönderdi. Vespasianus ve oğlu Titus önderliğindeki Romalılar 67 yılında Celile’yi ele geçirdiler. Kudüs kuşatması öncesi Roma’da bir iç isyan çıktı ve yeni imparator Vaspasianus oldu. Oğlu Titus ordunun başına geçti ve Kudüs’ü kuşattı. Kuşatma bir yıl sürdü ve her iki taraf için de çok kanlı oldu. Romalıların şehre girmesinin ardından Zelotlar Süleyman Mabedi’ne kaçtılar. Bunun üzerine Romalılar tapınağı ateşe verdiler. Sonunda Romalılar şehri ele geçirdiler ve Yahudilerin kutsal tapınağını yıktılar.

Savaşın sonunda Roma Senato’su Büyük Herod’u bölgeye Yahudi Kralı olarak atadı. Herod genelde tahtta hak iddia edecek herkesi öldüren bir diktatör olarak biliniyordu. Hatta bir önceki Hasmon hanedanından kendi karısı olan Hasmon kralının kızı dâhil bütün hanedan üyelerini öldürmüştü. Roma’nın atadığı bu güçlü kralla birlikte Akdeniz’de Roma hâkimiyeti perçinlenmiş oldu.

Romalıların zaferi Yahudilerde derin yaralar açtı. Yahudi nüfusu açısından savaş adeta yıkıcı bir etkiye mal oldu. Çatışmaların sonunda binlerce kişi öldü, sayısız insan ise köleleştirilip satıldı ve Roma’nın birçok yerine dağıtıldı. Hatta 70.000 kadar Yahudi Roma Kolezyumu’nun inşasında kullanıldı. Yahudilerin en önemli şehri olan Kudüs yok edildi. Romalılar bir lejyonu kalıcı olarak Kudüs’te bırakarak Yahudilerin kontrolünü sıkılaştırdılar. Ayrıca Yahudilere olan sertlikleri konusunda kararlılıklarını da göstermiş oldular. Yahudilere karşı alınan zafer Romalıların kasasını doldurmaya da yaradı. İktidardaki Vespasianus Kudüs zenginliklerini saltanatını güçlendirmek, otoritesini korumak ve oğulları için kullandı.

Yahudi tarihine “Büyük İsyan” olarak geçen ve belli aralıklarla yedi yıl süren savaşın Yahudiler açısından olumlu sayılabilecek yanı ise Yahudi kimliğinin halk arasında yeniden canlanması oldu. Yahudilik adeta kimlik değiştirdi. Süleyman Mabedi, yıkılmasının ardından bir daha inşa edilmedi. Başrahipler’in yerini hahamlar aldı; sinagoglar dinin merkezi, Tevrat ise Yahudilerin en net bilgi kaynağı oldu.