Bir İkna ve Retorik Sanatı: Kırmızı Sazan Safsatası

Retorik Latince "rhetorica" kelimesinden gelmekte, Yunancada ise "rhetorikos" yani hitabet anlamına kullanılmaktadır. Motive etmek veya bilgilendirmek için insanların duygularına ve mantığına hitap eden bir söylem biçimi olarak tanımlanmaktadır. İletişim yoluyla ikna etme sanatlarından bir tanesi olarak bilinir.

Antik Yunan'da hitabet ya da topluluk önünde konuşma retoriğin birincil kullanım alanı olarak kabul edildiği için retorik çalışmaları beşinci yüzyıl Atina'sında, özellikle demokrasinin gelişmesiyle birlikte gelişmeye başlamıştır. Eski Yunanlılar yapılacak herhangi bir seçime aday olduklarında, oy kazanmak için yaptıkları konuşmalarda siyasi retoriği kullanırlardı. Konuşmacılar, yapacakları konuşmaların etkisini artırmak için “retor” denilen hitabet öğretmenlerinden yardım isterlerdi.

Dilin bu şekilde dinleyicileri etkileme amaçlı kullanımı Platon ve Aristoteles gibi filozofların da ilgisini çekmiştir. Çünkü hitabet tartışmaları bağlamında dil, hakikat ve ahlak arasındaki ilişkilerde de sorgulamaya başlanmıştı. Hayli önem kazandığı bu dönemlerde retorik; dinleme, okuma, konuşma, yazma ve etkili iletişim kurabilme konularında kritik bir beceri halini almıştır.

Milattan önce dördüncü yüzyılda Yunan filozof Aristoteles Retorik Sanatı adlı eserinde retoriği "mevcut ikna araçlarını keşfetme yeteneği" olarak tanımlamıştır. Aristoteles'in hocası Platon ise retoriği “yüzeysel ve aldatıcı bir iletişim yöntemi” olarak görerek öğrencisinin aksine retoriğin gerçek dünyada uygulamasına şüpheyle yaklaşmıştır. M.Ö. birinci yüzyılda ise Romalı bir avukat ve filozof olan Cicero, retoriğin tanımını genişleterek onu dramatik bir performans biçimi olarak yorumlamıştır.

Retorik sanatının türleri incelendiğinde ise şu üç ana argüman ön plana çıkmaktadır:

1. Logos: Bu argüman mantık ve akla hitap etmektedir. Konuşmacı iddialarını desteklemek için veri ve gerçekler de dahil olmak üzere konuşmasını mesajın içeriğine dayandırır.

2. Ethos: Retoriğin bu unsuru, mesajı ileten kişinin itibarına dayanmaktadır. Yazar ya da konuşmacı kayda değer bir kişi ya da konu hakkında bilinen bir otorite olmalıdır.

3. Pathos: Bu argümanda ise sunucu/konuşmacı ve izleyici arasında duygusal bir bağ kurulmaktadır. Bu argümanın en etkili kullanıldığı alanlardan biri ise reklamcılıktır. Reklamlarda bu tür argümanlar kullanılarak genellikle insanları bir ürün ya da hizmeti satın almaları için etkilemeye çalışılmaktadır.

Kırmızı sazan safsatası denemelerde, konuşmalarda, fikir yazılarında ve hatta gündelik sohbetlerde dahi karşılaşabileceğiniz birçok mantıksal safsatadan bir tanesidir. Kısaca bir tartışmayı asıl konusundan saptırarak ilgisiz bir konuya odaklanma girişimi olarak tanımlanmaktadır. Temel amaç ise bir tartışmaya alakasız bir konu eklenerek muhatabın dikkatini asıl konudan uzaklaştırmaktır.

Kırmızı sazan safsatasının uygulanabilmesi için de sahip olması gereken bazı özellikler vardır:

Alakasızlık: Bu dikkat dağıtıcı unsurlar genellikle duygu yüklü ve dikkat çekici olmakta ve konuşma sırasında asıl meseleye değinilmemektedir.

Saptırma taktikleri: Kırmızı sazan safsatasını kullananlar, konuşmayı tamamen farklı bir tarafa çekmeye çalışırlar. Bu taktiği kullanarak muhatabın odak noktasını değiştirmek, rakiplerinin kafasını karıştırmak ve asıl argümanı atlayarak avantaj elde etmek amaçlanmaktadır.

Duygusal manipülasyon: Bu safsatayı kullananlar, muhatabın duygularına hitap ederek asıl konuyla ilgilenmeden fikirlerini etkilemeye çalışır.

Kırmızı sazan safsatası, anlamlı tartışmalara set çeken aldatıcı bir tekniktir. Bu safsatayı tanıyarak karşı koymanın; mantıksal muhakemeyi teşvik etmek, açık diyaloğu geliştirmek ve karşılaştığımız sorunlara gerçek çözümler bulmak için büyük önem arz ettiği görülmektedir. Herhangi bir konuşma sırasında bu safsataya kurban gitmemek için temel argümanlara odaklanarak yanlış yönlendirme sanatı çözülebilmekte ve tartışmaların kalitesi bu şekilde yükseltilebilmektedir.